PHƯƠNG PHÁP DẠY BÀI THỰC HÀNH, THÍ NGHIỆM Ở MÔN SINH HỌC 9 ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
05/11/2024
Chia sẻ
|
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI
 | |||
 | |||
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
PHƯƠNG PHÁP DẠY BÀI THỰC HÀNH,
THÍ NGHIỆM Ở MÔN SINH HỌC 9
ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
Môn/ lĩnh vực : SINH HỌC
Tài liệu kèm theo :Phụ lục
 |
phô lôc
| stt | néi dung | trang |
| 1 | lêi nãi ®Çu |
|
| 2 | Phần A. ®Æt vÊn ®Ò | 1/25 |
| 3 | i. Lý do chọn đề tài | 1/25 |
| 4 | 1. c¬ së lí luận | 1/25 |
| 5 | 2. Cơ sở thực tiễn | 1/25 |
| 6 | 3. Tính cấp thiết của đề tài | 1/25 |
| 7 | II. ph¹m vi, đối tượng, mục đích nghiªn cøu | 2/25 |
| 8 | 1. Phạm vi, thời gian nghiªn cøu | 2/25 |
| 9 | 2. Đối tượng nghiên cứu | 2/25 |
| 10 | 3. Mục đích nghiên cứu | 2/25 |
| 11 | Phần B. Nội dung SKKN | 3/25 |
| 12 | I. Tình hình thực tế khi thực hiện đề tài | 3/25 |
| 13 | 1. Thuận lợi | 3/25 |
| 14 | 2. Khó khan | 3/25 |
| 15 | II. Số liệu điều tra trước khi thực hiện đề tài | 3/25 |
| 16 | III. Giải quyết vấn đề | 4/25 |
| 17 | 1. Phương pháp nghiên cứu | 4/25 |
| 18 | 2. Nhận thức tầm quan trọng của thực hành thí nghiệm | 8/25 |
| 19 | 2.1. Vai trò của thực hành - thí nghiệm trong dạy học sinh học | 8/25 |
| 20 | 2.2. Bản chất của phương pháp thực hành - thí nghiệm | 9/25 |
| 21 | 2.3. Những yêu cầu sư phạm của thực hành - thí nghiệm | 10/25 |
| 22 | 2.4. Các bước logic khi thực hành - thí nghiệm | 11/25 |
| 23 | 2.5. Những điều cần lưu ý khi thực hành - thí nghiệm | 12/25 |
| 24 | 3. Ứng dụng thực tiễn trong công tác giảng dạy | 12/25 |
| 25 | 4. Kết quả | 21/25 |
| 26 | 5. Bài học kinh nghiệm đối với giáo viên và học sinh | 21/25 |
| 27 | 5.1. Đối với giáo viên | 21/25 |
| 28 | 5.2. Đối với học sinh | 22/25 |
| 29 | Phần C. Kết luận và khuyến nghị | 23/25 |
| 30 | 1. Kết luận | 23/25 |
| 31 | 2. Khuyến nghị | 23/25 |
| 32 | Phần D. Tài liệu tham khảo | 25/25 |
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
1. Sáng kiến kinh nghiệm - SKKN
2. Trung học cơ sở - THCS
3. Sách Giáo khoa - SGK
4. Hội đồng Khoa học - HĐKH
5. Chủ tịch Hội đồng - CTHĐ
LêI NãI §ÇU
D¹y häc môn sinh häc ë trêng trung häc c¬ së lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa vµ tÇm quan träng rÊt lín ®èi víi nghÒ nghiÖp vµ t¬ng lai cña mçi ngêi vµ toµn x· héi.
Đây là m«n khoa häc thùc nghiÖm, mét khoa häc më, lu«n lu«n míi vµ rÊt trõu tîng. Mçi mét tiÕt häc, mét kiÓu bµi lªn líp ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau, phï hîp víi môc tiªu, yªu cÇu cña bµi. Lµm sao ®Ó ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
§Æc biÖt h¬n n÷a lµ “bµi thùc hµnh” trong ch¬ng tr×nh sinh häc lµ mét vÊn ®Ò rÊt khã, ®Ó d¹y thµnh c«ng mét bµi thùc hµnh ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i t×m tßi, nghiªn cøu ph¬ng ph¸p phï hîp vµ qua thö nghiÖm míi cã thÓ thµnh c«ng. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña mçi tiÕt d¹y cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè.
Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y m«n Sinh häc 9 t«i xin ghi l¹i mét vµi nÐt cã thÓ coi lµ s¸ng kiÕn, kinh nghiÖm ®Ó b¹n bÌ, ®ång nghiÖp cïng tham kh¶o vµ ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó mét tiÕt thùc hµnh thµnh c«ng theo mong muèn.
môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta lµ lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh nhËn thøc vµ vËn dông tèt kiÕn thøc vµo thùc hµnh vµ thùc tÕ cuéc sèng.
T«i xin ghi nhËn vµ tr©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn x©y dùng vµ ®ãng gãp cña c¸c b¹n.
phÇn A. ®Æt vÊn ®Ò
I. Lý do chọn đề tài.
1. C¬ së lÝ luËn
NhiÖm vô ë trêng trung häc c¬ së lµ båi dìng thÕ hÖ trÎ trë thµnh nh÷ng ngêi lµm chñ ®Êt níc trong t¬ng lai. §©y lµ nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai ®îc gi¸c ngé lÝ tëng c¸ch m¹ng, cã tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt toµn diÖn, cã søc khoÎ, sù th«ng minh, cÇn cï, s¸ng t¹o ®Ó x©y dùng x· héi chñ nghÜa.
§Ó cã ®îc ®iÒu ®ã cÇn ®Õn vai trß rÊt quan träng cña ngêi thÇy. ThÇy ph¶i lµ ngêi cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô v÷ng vµng, cã lßng nhiÖt t×nh, t©m huyÕt nghÒ nghiÖp, bªn c¹nh ®ã thÇy ph¶i biÕt vËn dông phï hîp c¸c ph¬ng ph¸p d¹y - häc víi tõng kiÓu bµi, tõng néi dung kiÕn thøc ®Ó gióp häc sinh vËn dông tèt kiÕn thøc lÝ thuyÕt vµo thùc hµnh vµ thùc tiÔn cuéc sèng.
§ã lµ c¬ së lý luËn khiÕn t«i chän vÊn ®Ò nghiªn cøu nµy.
2. C¬ së thùc tiÔn
HiÖn nay chóng ta ®ang ¸p dông "ph¬ng ph¸p bµn tay nÆn bét" vµo d¹y häc, ph¬ng ph¸p nµy lµ ®ßi hái häc sinh ph¶i t×m kiÕn thøc khoa häc trªn nh÷ng mÉu vËt, ®å dïng trùc quan, kÕt qu¶ thùc hµnh - thÝ nghiÖm do vËy ®Ó d¹y thµnh c«ng mét tiÕt thùc hµnh cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi häc sinh, ®èi víi sù h×nh thµnh t duy khoa häc , bíc ®Çu h×nh thµnh ë c¸c em thãi quen tù häc, tù nghiªn cøu
Sinh häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm, khoa häc më lu«n lu«n míi, kiÕn thøc sinh häc chñ yÕu ®îc h×nh thµnh b»ng ph¬ng ph¸p quan s¸t, m« t¶, t×m tßi thùc nghiÖm. VËy mµ häc sinh l¹i gÆp khã kh¨n trong vÊn ®Ò nµy th× qu¶ ®©y lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng quan t©m v× nã liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña c¶ mét thÕ hÖ t¬ng lai.
3. tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
hiÖn nay cha cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc nµo nghiªn cøu mét c¸ch hiÖu qu¶ vÒ ph¬ng ph¸p d¹y bµi thùc hµnh, thÝ nghiÖm ë m«n sinh häc 9 . do vËy gi¸o viªn còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n khi d¹y bµi thùc hµnh, dÉn ®Õn kü n¨ng lµm bµi thùc hµnh cña häc sinh cßn kÐm nªn khi häc bµi thùc hµnh kh«ng thÊy hµo høng, nhanh bÞ ch¸n n¶n, v× v©y kÕt qu¶ häc tËp cha cao, nhiÒu häc sinh cha cã ph¬ng ph¸p häc nªn ng¹i häc, ng¹i nghiªn cøu, ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn sù ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ kiÕn thøc lÉn kÜ n¨ng cña häc sinh.
§ã lµ c¬ së th«i thóc t«i quan t©m, lùa chän nghiªn cøu vÊn ®Ò tµi:
"Ph¬ng ph¸p d¹y bµi thùc hµnh - thÝ nghiÖm ë m«n sinh häc 9 ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh"
II. Phạm vi, đối tượng, mục đích nghiên cứu.
1. Ph¹m vi, thêi gian nghiªn cøu.
- Ph¹m vi: T«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy ë líp 9B
-Thêi gian thùc hiÖn: N¨m häc 2016-2017
2. §èi tîng nghiªn cøu.
§èi tîng nghiªn cøu ë ®©y lµ c¸ch d¹y bµi thùc hµnh trong ch¬ng tr×nh sinh häc líp 9.
§èi tîng nhËn thøc ë ®©y lµ häc sinh líp 9B do t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y.
Mong muèn duy nhÊt cña t«i lµ cã ®îc ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tèt nhÊt cho m×nh, c¸c gi¸o viªn kh¸c vµ häc sinh cïng tham kh¶o ®Ó cã ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt trong gi¶ng d¹y vµ häc tËp.
3 Môc ®Ých nghiªn cøu.
Qua nghiªn cøu t«i muèn nªu lªn mét vµi kinh nghiÖm lµ lµm thÕ nµo ®Ó d¹y tiÕt thùc hµnh ®¹t hiÖu qu¶ cao, gióp häc sinh tho¸t khái nh÷ng khã kh¨n víng m¾c khi lµm thùc hµnh - thÝ nghiÖm. Ta ®· biÕt môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gióp häc sinh n¾m b¾t tri thøc mµ ph¶i híng dÉn c¸c em
Cc¸ch tiÕp thu vµ vËn dông tri thøc nh thÕ nµo. V× vËy, qua nghiªn cøu t«i muèn nªu ra mét vµi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò d¹y mét tiÕt thùc hµnh sinh häc 9 nh thÕ nµo ®Ó thu ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt. §ã lµ môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi.
PHẦN B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Thực trạng khi nghiên cứu đề tài.
1. ThuËn lîi.
trêng trung häc c¬ së cña t«i lµ mét ng«i trêng khang trang. ®îc sù quan t©m cña ñy ban nh©n d©n huyÖn, phßng gi¸o dôc huyÖn , ban gi¸m hiÖu nhµ trêng nªn trêng trung häc c¬ së cña t«i cã phßng thùc hµnh bé m«n sinh häc, phßng bé m«n cã ®Çy ®ñ trang thiÕt bÞ ®Ó häc tËp gióp gi¸o viªn vµ häc sinh t×m hiÓu bµi häc hiÖu qu¶.
Nơi trường trung học của tôi dạy là địa phương có nền kinh tế phát triển, phụ huynh học sinh quan tâm sâu sắc đến việc học tập của các em.
trêng trung häc c¬ së cña t«i cã vên trêng, trong trêng trång nhiÒu loµi c©y: c©y Xà cừ, c©y bµng, c©y phîng, vµ rÊt nhiÒu loµi c©y kh¸c vµ c¸c loµi ®éng vËt nh: C¸, Õch nh¸i, th»n l»n... qua ®ã còng rÊt thuËn lîi cho häc sinh t×m hiÓu vÒ thùc vËt, ®éng vËt.
häc sinh trêng trung häc c¬ cña t«i cã bÒ dµy truyÒn thèng lµ ham häc, t×m hiÓu c¸c kiÕn thøc vµ thÝch nghiªn cøu khoa häc.
2. Khã kh¨n.
Tõ thùc tÕ ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm cña mét x· vïng quª, ®iÒu nµy dÉn tíi häc sinh còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn d¹y tiÕt thùc hµnh. Gi¸o viªn còng gÆp khã kh¨n trong gi¶ng d¹y. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ cña c¸c bµi thùc hµnh cha ®¹t ®îc ®Õn møc mong muèn lµ do:
+ Một số học sinh còn cha tÝch cùc tham gia c¸c bµi thùc hµnh, thÝ nghiÖm, khi lµm thùc hµnh thÝ nghiÖm vÉn cßn rôt rÌ.
+ ThiÕu ®å dïng, trang thiÕt bÞ thiÕt yÕu cho mét sè tiÕt thùc hµnh, c¸c loµi thùc vËt vµ ®éng vËt trong vên trêng cha ®a d¹ng vµ phong phó.
+ kinh phÝ ®Çu t cho tiÕt thùc hµnh cßn h¹n chÕ nªn cha chuÈn bÞ tèt c¸c mÉu vËt theo yªu cÇu.
+ Do ch¬ng tr×nh cã sù ph©n phèi ë mét sè bµi cha phï hîp víi thùc tÕ, t×nh h×nh mïa vô cña ®Þa ph¬ng. MÆt kh¸c m«n sinh häc lµ mét khoa häc thùc nghiÖm, m«n khoa häc më, lu«n lu«n míi vµ rÊt trõu tîng.
II. Số liệu điều tra trước khi thực hiện ®Ò tµi.
1. h×nh thøc kiÓm tra.
Trước khi thực hiện đề tài này tôi đã tiến hành kiểm tra thực trạng của việc học sinh, häc thùc hµnh - thÝ nghiÖm b»ng phiÕu ®iÒu tra cña häc sinh líp 9B
2. kÕt qu¶
| tæng sè häc sinh líp 9B ( 34 em) | tÝch cùc tham gia | tham gia nhng cßn nhót nh¸t | cha tÝch cùc tham gia |
| 8 ( 23,5%) | 12 ( 35,3%) | 14 (42,2%) |
III. Giải quyết vấn đề.
1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
- C¸c ph¬ng ph¸p: Quan s¸t, m« t¶, thÝ nghiÖm, thùc nghiÖm.
- ph¬ng ph¸p "bµn tay nÆn bét" gåm c¸c bíc sau:
Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề.
Tình huống xuất phát hay tình huống nêu vấn đề là một tình huống do giáo viên chủ động đưa ra như là một cách dẫn nhập vào bài học. Tình huống xuất phát phải ngắn gọn, gần gũi dễ hiểu đối với học sinh. Tình huống xuất phát nhằm lồng ghép câu hỏi nêu vấn đề. Tình huống xuất phát càng rõ ràng thì việc dẫn nhập cho câu hỏi nêu vấn đề càng dễ.
Câu hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học (hay môdun kiến thức mà học sinh sẽ được học). Câu hỏi nêu vấn đề cần đảm bảo yêu cầu phù hợp với trình độ, gây mâu thuẫn nhận thức và kích thích tính tò mò, thích tìm tòi, nghiên cứu của học sinh nhằm chuẩn bị tâm thế cho học sinh trước khi khám phá, lĩnh hội kiến thức. Giáo viên phải dùng câu hỏi mở, tuyệt đối không được dùng câu hỏi đóng (trả lời có hoặc không) đối với câu hỏi nêu vấn đề. Câu hỏi nêu vấn đề càng đảm bảo các yêu cầu nêu ra ở trên thì ý đồ dạy học của giáo viên càng dễ thực hiện thành công.
Bước 2: Biểu tượng ban đầu.
Hình thành biểu tượng ban đầu là bước quan trọng, đặc trưng của phương pháp "bàn tay nặn bột". Bước này khuyến khích học sinh nêu những suy nghĩ, nhận thức ban đầu của mình trước khi được học kiến thức. Hình thành biểu tượng ban đầu, giáo viên có thể yêu cầu học sinh nhắc lại kiến thức cũ đã học có liên quan đến kiến thức mới của bài học. Khi yêu cầu học sinh trình bày biểu tượng ban đầu, giáo viên có thể yêu cầu nhiều hình thức biểu hiện của học sinh, có thể là bằng lời nói (thông qua phát biểu cá nhân), bằng cách viết hay vẽ để biểu hiện suy nghĩ.
Bước 3: Đề xuất giả thuyết và phương án kiểm chứng.
Từ những khác biệt và phong phú về biểu tượng ban đầu của học sinh, giáo viên giúp học sinh đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó. Chú ý xoáy sâu vào những sự khác biệt liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài học (hay mô đun kiến thức).
Ở bước này giáo viên cần khéo léo chọn lựa một số biểu tượng ban đầu khác biệt trong lớp để giúp học sinh so sánh, từ đó giúp học sinh đặt câu hỏi liên quan đến nội dung bài học. Đây là một bước khá khó khăn vì giáo viên cần phải chọn lựa các biểu tượng ban đầu tiêu biểu trong số hàng chục biểu tượng của học sinh một cách nhanh chóng theo mục đích dạy học, đồng thời linh hoạt điều khiển thảo luận của học sinh nhằm giúp học sinh đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó theo ý đồ dạy học. Việc chọn lựa các biểu tượng ban đầu không tốt sẽ dẫn đến việc so sánh và đề xuất câu hỏi của học sinh gặp khó khăn.
Đối với các biểu tượng ban đầu được học sinh biểu hiện bằng lời, giáo viên cần chọn lựa một số ý kiến tiêu biểu và ghi chú lên bảng (Chọn một góc thích hợp trên bảng để viết các biểu tượng ban đầu cảu học sinh). Giáo viên khuyến khích các học sinh có ý kiến khác so với các ý kiến đã được nêu bằng cách đưa ra các gợi ý như: "Em nào có ý kiến khác với ý kiến trên?"; " em có suy nghĩ khác bạn B, C, D không?"; "Ngoài các ý kiến vừa rồi, em nào có ý kiến khác?"… Những gợi ý như vậy vừa kích thích các học sinh có ý kiến khác nêu lên quan điểm của mình đồng thời tránh mất thời gian với các ý kiến trùng nhau của các học sinh. Đối với biểu tượng ban đầu được học sinh đưa ra bằng hình vẽ trong vở thí nghiệm, giáo viên có thể chọn một số học sinh có biểu tượng ban đầu tiêu biểu để yêu cầu vẽ lại trên bảng hoặc mượn một số cuốn vở rồi vẽ lại nhanh trên bảng hình vẽ của học sinh hoặc nhận xét nhanh rồi ghi chú những điểm đặc trưng đó. Tùy thuộc vào thời gian mà giáo viên lựa chọn phương án thích hợp.
Đối với các biểu tượng ban đầu phức tạp (nghĩa là ý kiến ban đầu là những mô tả phức tạp, bao gồm nhiều ý, những hình vẽ phức tạp), giáo viên nên cho học sinh làm việc theo nhóm hai người hoặc nhóm nhỏ sau khi làm việc cá nhân (với thời gian ngắn) để chọn lọc lại ý tưởng. Làm như vậy giáo viên có thời gian lựa chọn biểu tượng ban đầu trong lớp phù hợp với ý đồ dạy học, đồng thời giúp học sinh có thời gian suy nghĩ thêm về ý kiến của mình, so sánh ý kiến cá nhân với các thành viên trong nhóm hay đối với học sinh khác (trường hợp nhóm hai người).
Với cách làm như trên, giáo viên yêu cầu học sinh làm việc cá nhân (viết, vẽ ý kiến ban đầu vào vở thí nghiệm), sau đó giáo viên yêu cầu học sinh trao đổi theo nhóm hai người hoặc cả nhóm, rồi vẽ chung cho một hình vẽ phóng to cho cả nhóm trên một tờ giấy khổ lớn (cỡ A2 hoặc A3) cho cả nhóm. Giáo viên lưu ý thêm với học sinh cần ghi chú những điểm không thống nhất nếu có các ý kiến chưa đồng thuận, còn tranh cãi. Một cách làm khác đối với biểu tượng ban đầu là hình vẽ, giáo viên có thể chọn một nhóm 2 đến 3 hình vẽ tiêu biểu, khác biệt, yêu cầu vẽ hình phóng to lên trên khổ giấy lớn hơn (A2 hoặc A3) để sử dụng khi so sánh biểu tượng ban đầu. Giáo viên quyết định lựa chọn các hình vẽ tùy tính chất biểu tượng ban đầu của các cá nhân trong nhóm sau khi quan sát nhanh.
Một số chú ý khi lựa chọn biểu tượng ban đầu:
- Không chọn hoàn toàn các biểu tượng ban đầu đúng với câu hỏi.
- Không lựa chọn hoàn toàn các biểu tượng ban đầu sai so với câu hỏi.
- Nên lựa chọn các biểu tượng vừa đúng vừa sai, chỉ cần chọn một biểu tượng ban đầu đúng với câu hỏi (nếu có), vì đa số các biểu tượng ban đầu đều sai so với kiến thức vì học sinh chưa được học kiến thức.
- Tuyệt đối không có bình luận hay nhận xét gì về tính đúng sai của các ý kiến ban đầu (biểu tượng ban đầu) của học sinh.
- Khi viết (đối với biểu tượng ban đầu bằng lời), vẽ hay gắn hình vẽ của học sinh (đối với các biểu tượng ban đầu biểu diễn bằng hình vẽ) lên bảng, giáo viên nên chọn một vị trí thích hợp, dễ nhìn và đảm bảo không ảnh hưởng đến các phần ghi chép khác. Giữ nguyên các biểu tượng ban đầu này để đối chiếu và so sánh sau khi hình thành kiến thức cho học sinh ở bước 5 của tiến trình phương pháp.
Sau khi chọn lọc các biểu tượng ban đầu của học sinh để ghi chép (đối với mô tả bằng lời), gắn hình vẽ lên bảng hoặc vẽ nhanh lên bảng (đối với hình vẽ), giáo viên cần khéo léo gợi ý cho học sinh so sánh các biểu tượng giống (đồng thuận với các ý kiến đại diện) hoặc khác nhau (không nhất trí giữa các ý kiến) của các biểu tượng ban đầu. Từ những sự khác nhau cơ bản đó, giáo viên giúp học sinh đề xuất các câu hỏi. Như vậy việc làm rõ các điểm khác nhau giữa các ý kiến ban đầu trước khi học kiến thức của học sinh là một mấu chốt quan trọng. Các biểu tượng ban đầu càng khác nhau thì học sinh càng bị kích thích ham muốn tìm tòi chân lý (kiến thức).
Lưu ý khi so sánh, phân nhóm biểu tượng ban đầu của học sinh:
- Phân nhóm biểu tượng ban đầu chỉ mang tính tương đối.
- Không nên đi quá sâu vào chi tiết vì càng chi tiết thì càng mất thời gian và các biểu tượng ban đầu của học sinh nếu không nhìn nhau để viết (hay vẽ) chắc chắn sẽ có những chi tiết khác nhau.
- Giáo viên nên gợi ý, định hướng cho học sinh thấy những điểm khác biệt giữa các ý kiến liên quan đến các kiến thức chuẩn bị học.
- Giáo viên, tùy tình hình thực tế ý kiến phát biểu, nhận xét của học sinh để quyết định phân nhóm biểu tượng ban đầu.
Đề xuất thí nghiệm nghiên cứu:
- Từ các câu hỏi được đề xuất, giáo viên nêu câu hỏi cho học sinh, đề nghị các em đề xuất thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu để tìm câu trả lời cho các câu hỏi đó. Các câu hỏi có thể là: "Theo các em làm thế nào để chúng ta tìm câu trả lời cho các câu hỏi nói trên?"; "Bây giờ các em hãy suy nghĩ để tìm phương án giải quyết các câu hỏi mà lớp mình đặt ra!"…
- Tùy theo kiến thức hay vấn đề đặt ra trong câu hỏi mà học sinh có thể đề xuất các phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu. Các phương án thí nghiệm mà học sinh đề xuất có thể rất phức tạp và không thể thực hiện được nhưng giáo viên cũng không nên nhận xét tiêu cực để tránh làm học sinh ngại phát biểu.
- Nếu ý kiến của học sinh nêu lên có ý đúng nhưng ngôn từ chưa chuẩn xác hoặc diễn đạt chưa rõ thì giáo viên nên gợi ý và từng bước giúp học sinh hoàn thiện diễn đạt. Giáo viên cũng có thể yêu cầu các học sinh khác chỉnh sửa cho rõ ý. Đây là một vấn đề quan trọng trong việc rèn luyện ngôn ngữ cho học sinh.
- Trường hợp học sinh đưa ra ngay thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu đúng nhưng vẫn còn nhiều phương án khác khả thi thì giáo viên nên tiếp tục hỏi các học sinh khác để làm phong phú phương án tìm câu trả lời. Giáo viên có thể nhận xét trực tiếp nhưng yêu cầu các học sinh khác cho ý kiến về phương pháp mà học sinh đó nêu ra thì tốt hơn. Phương pháp "bàn tay nặn bột" khuyến khích học sinh tự đánh giá ý kiến của nhau hơn là của giáo viên nhận xét.
- Sau khi học sinh đề xuất phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, giáo viên nêu nhận xét chung và quyết định tiến hành phương án thí nghiệm đã chuẩn bị sẵn. Trường hợp học sinh không đưa ra được phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu thích hợp, giáo viên có thể gợi ý hoặc đề xuất cụ thể phương án nếu gợi ý mà học sinh chưa nghĩ ra.
- Lưu ý rằng phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu ở đây được hiểu là các phương án để tìm ra câu trả lời. Có nhiều phương pháp như quan sát, thực hành - thí nghiệm, nghiên cứu tài liệu…
Bước 4: Tiến hành thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu.
- Từ các phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu mà học sinh nêu ra, giáo viên khéo léo nhận xét và lựa chọn thí nghiệm để học sinh tiến hành. Ưu tiên thực hiện thí nghiệm trực tiếp trên vật thật. Một số trường hợp không thể tiến hành thí nghiệm trên vật thật có thể làm cho mô hình, hoặc cho học sinh quan sát tranh vẽ. Đối với phương pháp quan sát, giáo viên cho học sinh quan sát vật thật trước, sau đó mới cho học sinh quan sát tranh vẽ khoa học hay mô hình để phóng to những đặc điểm không thể quan sát rõ trên vật thật.
- Khi tiến hành thực hiện thí nghiệm, giáo viên nêu rõ yêu cầu và mục đích thí nghiệm hoặc yêu cầu học sinh cho biết mục đích thí nghiệm chuẩn bị tiến hành để làm gì? Lúc này giáo viên mới phát các dụng cụ và vật liệu thí nghiệm tương ứng với hoạt đông.
- Tiến hành thí nghiệm tương ứng với môđun kiến thức. Làm lần lượt các thí nghiệm nếu có nhiều thí nghiệm. Mỗi thí nghiệm thực hiện xong nên dừng lại để học sinh rút ra kết luận (tìm thấy câu trả lời cho các vấn đề đặt ra tương ứng).
- Giáo viên lưu ý học sinh ghi chép vật liệu thí nghiệm, cách bố trí và thực hiện thí nghiệm (mô tả bằng lời hay vẽ sơ đồ), ghi chú lại kết quả thực hiện thí nghiệm, kết luận sau thí nghiệm vào vở thí nghiệm.
- Khi học sinh làm thí nghiệm, giáo viên bao quát lớp, quan sát từng nhóm. Nếu thấy nhóm hoặc học sinh nào làm sai theo yêu cầu thì giáo viên chỉ nhắc nhỏ trong nhóm đó hoặc với riêng học sinh đó, không nên thông báo lớn tiếng chung cho cả lớp vì làm như vậy sẽ phân tán tư tưởng và ảnh hưởng đến công việc của các nhóm học sinh khác.
Bước 5: Kết luận.
Sau khi thực hiện thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, các câu trả lời dần dần được giải quyết, kiến thức được hình thành, tuy nhiên vẫn chưa có hệ thống hoặc chưa chuẩn xác một cách khoa học. Giáo viên có nhiệm vụ tóm tắt, kết luận và hệ thống lại để học sinh ghi vào vở coi như là kiến thức của bài học. Trước khi kết luận chung, giáo viên nên yêu cầu một vài ý kiến của học sinh cho kết luận sau khi thực hiện thí nghiệm (rút ra kiến thức của bài học). Giáo viên khắc sâu kiến thức cho học sinh bằng cách cho học sinh nhìn lại, đối chiếu lại với các ý kiến ban đầu (biểu tượng ban đầu) trước khi học kiến thức. Như vậy từ những quan niệm ban đầu sai lệch, sau quá trình thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, chính học sinh tự phát hiện ra mình sai hay đúng mà không phải do giáo viên nhận xét một cách áp đặt. Chính học sinh tự phát hiện những sai lệch trong nhận thức và tự sửa chữa, thay đổi một cách chủ động. Những thay đổi này sẽ giúp học sinh ghi nhớ lâu hơn, khắc sâu kiến thức.
2. nhËn thøc tÇm quan träng cña thùc hµnh - thÝ nghiÖm.
2.1. Vai trß cña thùc hµnh thÝ nghiÖm trong d¹y häc - sinh häc.
- thùc hµnh - thÝ nghiÖm lµ ph¬ng ph¸p quan träng nhÊt ®Ó tæ chøc häc sinh nghiªn cøu, gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng sinh häc.
- thùc hµnh - thÝ nghiÖm lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn thùc kh¸ch quan, lµ c¬ së xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh.
- ThÝ nghiÖm lµ cÇu nèi gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh ®Ó ®i ®Õn thùc tiÔn. V× vËy nãi lµ ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn duy nhÊt gióp h×nh thµnh kĩ n¨ng, kÜ x¶o, thùc hµnh lµ c¬ së cña t duy kÜ thuËt.
- thùc hµnh - thÝ nghiÖm gióp häc sinh ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt c¸c hiÖn tîng, c¸c qu¸ tr×nh sinh häc.
- thùc hµnh - thÝ nghiÖm cã vai trß kiÓm chøng lý thuyÕt, cñng cè lý thuyÕt lµ cÇu nèi quan träng trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh, gióp häc sinh ®i tõ t duy trõu tîng ®Õn thùc t¹i kh¸ch quan, bíc ®Çu h×nh thµnh ë c¸c em t duy logic
- ThÝ nghiÖm do gi¸o viªn biÓu diÔn lµ mÉu mùc vÒ thao t¸c lµ c¬ së chuÈn kiÕn thøc ®Ó häc sinh quan s¸t, nhËn xÐt vµ b¾t chíc. DÇn dÇn, khi häc sinh biÕt c¸ch vµ tù tiÕn hµnh ®îc thÝ nghiÖm ®ã lµ c¬ së ®èi chøng gióp häc sinh h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh thÝ nghiÖm, ph¸t hiÖn kiÕn thøc.
