Đề tài: Phương pháp dạy tiết trả bài Tập làm văn ở Trường THCS
05/11/2024
Chia sẻ
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
PHƯƠNG PHÁP DẠY TIẾT TRẢ BÀI TẬP LÀM VĂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
……….*******……….
ĐẶT VẤN ĐỀ
- GIỚI THIỆU CHUNG
Những thập niên gần đây, vấn đề dạy Văn trong nhà trường phổ thông ngày càng được quan tâm nhiều hơn. Không phải ngẫu nhiên mà môn Văn trong nhà trường trở thành một vấn đề trung tâm được chú ý trong xã hội ngày nay. Năm 1963, đồng chí Tố Hữu đã nói chuyện với anh chị em giáo viên thủ đô về vấn đề dạy học Văn. Đồng chí Phạm Văn Đồng trong buổi nói chuyện và bài viết về giáo dục đã đặt ra những vấn đề tư tưởng lớn đối với việc dạy học Văn trong nhà trường phổ thông. Việc dạy học Văn đã được sự đóng góp xây dựng của nhiều nhà văn, nhà nghiên cứu giáo dục có uy tín lớn. Các ý kiến đều thể hiện lòng mong muốn nâng cao chất lượng của việc học Văn trong nhà trường phổ thông. Song do kinh nghiệm cá nhân hay góc nhìn nhận vấn đề khác nhau nên mỗi người nhấn mạnh ở một khía cạnh khác nhau.
Để có một cách nhìn toàn diện về môn Văn về việc dạy học Văn trong nhà trường, tránh những khuynh hướng phiến diện hay những ý kiến cực đoan chúng ta cần có một cách nhìn hệ thống về môn Văn với mối liên hệ hữu cơ với những yếu tố bên ngoài môn Văn nhưng lại có tác động trực tiếp khá quyết định đối với bản thân môn Văn và những người nghiên cứu giảng dạy môn này trong nhà trường phổ thông.
Để bắt nhịp với thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa của thế kỷ XXI, đáp ứng được mục tiêu giáo dục đào tạo của nước ta là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, có sức khỏe và thẩm mĩ cao... hơn lúc nào hết người thầy cần phải tạo được sự ham muốn học tập cho học sinh của mình. Horaceman đã từng nói: “Một ông thầy mà không dạy cho học sinh được ham muốn học tập thì chỉ là đập búa trên sắt nguội mà thôi”. Vì vậy muốn tạo được ham muốn học tập ở các em người giáo viên cần phải đào sâu suy nghĩ, tìm tòi để tìm ra những phương pháp dạy học đạt hiệu quả cao nhất.
Phân môn Tập làm văn là một môn có tầm quan trọng trong tất cả các môn học vì chúng quyết định về nhiều mặt. Trong tất cả các môn học đều phải sử dụng đến hành văn để làm như : Toán, Lịch sử, Địa lý…môn Tập làm văn còn có tầm quan trọng cho đến cả sau này khi học sinh không còn học trong trường phổ thông nữa thì môn Tập làm văn vẫn là hành trang để các em đi vào đời. Học sinh có làm văn tốt thì giao tiếp mới lưu loát được,muốn có một bài diễn thuyết hay, có tính thuyết phục thì phải có hành văn tốt.Vậy có thể nói môn Tập làm văn có ảnh hưởng rất lớn trong cuộc sống.Chính điều đó mà mỗi người thầy đứng trên bục giảng trăn trở, suy nghĩ dạy như thế nào để các em có thể lĩnh hội môn này một cách tốt nhất,làm sao phát huy được khả năng của học sinh , phát huy ngôn ngữ của học sinh đó là vấn đề mà mỗi người giáo viên cần nghiên cứu để đạt chất lượng cao cho giờ dạy.
Như chúng ta đã biết từ năm học 2001 - 2002, nước ta đã bắt đầu áp dụng đồng loạt cho việc dạy và học theo phương pháp mới (phương pháp dạy và học tích cực) đến nay đã áp dụng đồng loạt cho tất cả các cấp học. Vì vậy, dạy và học tích cực môn Ngữ Văn nói chung và phân môn Tập làm văn với tiết “Trả bài viết” nói riêng ta sẽ dạy như thế nào cho phù hợp với phương pháp dạy và học tích cực hiện nay. Vì trên thực tế tiết học này đã được Phòng Giáo dục, tổ chuyên môn trong trường bàn bạc thống nhất và áp dụng từ rất lâu. Nhưng để thực hiện giờ dạy trả bài như thế nào đạt hiệu quả cao nhất đó cũng là trăn trở của rất nhiều giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong Trường THCS và giờ trả bài có một vị trí rất quan trọng. Mục đích là rèn cho học sinh kỹ năng kiểm tra, đánh giá, tự điều chỉnh bài viết của mình. Đây là kỹ năng quan trọng trong hoạt động giao tiếp. Học sinh biết tự sửa lỗi cho mình và cho bạn, tự học tập để luôn luôn tiến bộ.
Phân môn Tập làm văn tiếp tục phát huy kết quả học tập môn Tiếng Việt ở cấp Tiểu học để giúp học sinh nâng cao trình độ kiến thức, kĩ năng và phương pháp làm văn lên một bước. Tập làm văn giúp học sinh hoàn thiện bốn kỹ năng ngôn ngữ: nghe - nói - đọc - viết. Từ đó nâng cao năng lực ngôn ngữ giúp các em giao tiếp và tư duy đạt hiệu quả cao hơn vì sản phẩm cuối cùng của Tập làm văn là tạo lập được văn bản theo các loại khác nhau với những đề tài và tình huống khác nhau phục vụ cho học tập cũng như trong cuộc sống.
Tập làm văn mang tính chất thực hành và ứng dụng cao vừa là phương tiện vừa là mục đích của quá trình tích cực hóa của các hoạt động Ngữ văn trong nhà trường . Tập làm văn là hoạt động có khả năng rèn luyện kỹ năng diễn đạt, có tính chất tổng hợp để học sinh sử dụng thành thạo vào trong quá trình giao tiếp.
Nhiệm vụ cơ bản là hoàn thành, phát triển năng lực và tạo lập văn bản cho học sinh dưới hình thức nói và viết một cách tổng hợp, sáng tạo với những hình thức đã tiếp thu được qua môn học để nói và viết theo những đề tài, yêu cầu khác nhau.
Từ thực tiễn giảng dạy trong những năm tới thấy rõ được tầm quan trọng của tiết Trả bài đó là sản phẩm mà các em đã đạt được qua quá trình lĩnh hội kiến thức. Để tiết Trả bài các em thấy hứng thú không bị nhàm chán điều đó đã trở thành động lực giúp tôi đi sâu nghiên cứu đề tài này.
Đối tượng là các tiết trả bài môn ngữ văn bậc Trung học cơ sở.
Để tiến hành nghiên cứu và viết ra sáng kiến kinh nghiệm này tôi đã tìm hiểu kĩ các tiết dạy Trả bài tập làm văn mà tôi dạy nhiều năm ở các lớp. Qua trao đổi với đồng nghiệp và tìm hiểu kĩ để tìm ra phương pháp dạy tiết Trả bài sao cho học sinh cảm thấy thoải mái, hào hứng mà không thấy gò bó, e ngại khi nhận ưu, khuyết điểm trong bài làm của mình. Từ thực tế giáo dục trong những năm qua tôi xin mạnh dạn trình bày đề xuất để các thầy cô và các bạn tham khảo.
- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Sáng kiến kinh nghiệm này kết hợp các phương pháp quan sát khách quan (dự giờ thăm lớp) phương pháp thực nghiệm giảng dạy, phương pháp điều tra cơ bản, dùng câu hỏi trắc nghiệm, đặt ra cho một số học sinh, giáo viên trả lời nhằm thu thập ý kiến của họ về vấn đề cần nghiên cứu.
Phương pháp đọc tài liệu, phương pháp so sánh phân tích cũng được áp dụng rút ra những tổng kết để viết Sáng kiến kinh nghiệm.
Lấy thực nghiệm việc giảng dạy tiết trả bài ở trên lớp để đánh giá kết quả nhận thức của học sinh, để từ đó tìm hiểu nguyên nhân rút ra hướng rèn luyện học sinh.
* Chất lượng trước khi thực hiện đề tài
| Lớp
Sĩ số | Bài viết số 1 | ||||||
| G | K | TB | Y | Kém | |||
| 9A 29 | SL | 1 | 8 | 15 | 5 | 0 | |
| % | 3.4% | 27.6% | 51.7% | 17.3% | 0 | ||
| 9B 34 | SL | 12 | 16 | 6 | 0 | 0 | |
| % | 35.3% | 47.1% | 17.6% | 0 | 0 | ||
| TỔNG HỢP | SL | 13 | 24 | 21 | 5 | 0 | |
| % | 20.6% | 38.1% | 33.3 | 8 | 0 | ||
- THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
Thời gian một năm học.( năm học 2016 – 2017)
PHẦN II
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Con người tồn tại và phát triển trong xã hội cần phải có một nguồn lực quan trọng đó là nguồn lực giao tiếp. Trong các hình thức giao tiếp của con người thì hình thức giao tiếp bằng ngôn ngữ là quan trọng nhất. Giao tiếp bằng ngôn ngữ gồm có những nhân tố tham gia là mục đích giao tiếp, nội dung giao tiếp, phương tiện giao tiếp, đối tượng giao tiếp, nhiệm vụ giao tiếp và hoàn cảnh giao tiếp. Mỗi nhân tố đóng vai trò quan trọng trong quá trình giao tiếp tạo nên thành công trong giao tiếp.
Mỗi bài viết Tập làm văn thường có một tiết Trả bài tương ứng, chương trình có sự quan tâm và chú trọng đến tiết Trả bài. Song sự bố trí thời lượng chưa có sự thống nhất. Hầu hết các tiết trả bài Tập làm văn đều tiến hành trong một tiết tuy nhiên có những tiết trả bài cùng với bài kiểm tra Văn hay Tiếng Việt. Có bài kiểm tra được bố trí tiết trả bài ,có bài không được bố trí thành một tiết mà là lồng ghép với tiết khác.
Để đáp ứng những mục tiêu mới của giáo dục, việc kiểm tra đánh giá cũng phải theo phương pháp phát huy tính tích cực của học sinh nhằm phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh, khuyến khích vận dụng linh hoạt kiến thức, kỹ năng đã học vào những tình huống thực tế làm bộc lộ những cảm xúc, suy nghĩ thái độ của học sinh trước những vấn đề đặt ra trong cuộc sống phức tạp hiện nay. Kiểm tra đánh giá có vai trò ý nghĩa đối với học sinh và giáo viên vì qua kiểm tra đánh giá sẽ giúp cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục và bản thân người học có những thông tin chính xác để có tác động kịp thời nhằm điều chỉnh và bổ sung phương pháp trong quá trình dạy và học.
II. THỰC TRẠNG GIẢNG DẠY TIẾT TRẢ BÀI TẬP LÀM VĂN.
- Các tiết dạy Trả bài tập làm văn không có tài liệu soạn mẫu hay mô hình bài soạn để tham khảo, thậm chí trong các đợt tập huấn soạn giáo án mấy năm trước đây cũng không thấy đề cập đến cách soạn.
- Chưa có sự thống nhất cách soạn giảng và chưa coi trọng thỏa đáng đến mục tiêu hiệu quả của các tiết dạy Trả bài tập làm văn.
- Không dự giờ, đánh giá và xếp loại giáo viên đối với bài giảng tiết Trả bài tập làm văn.
- Chưa thật sự chú trọng đến thao tác hướng dẫn học sinh tìm ra nguyên nhân và cách sửa chữa những yếu kém trong bài viết của học sinh.
- Giáo viên vốn quan niệm “giáo án chỉ là hình thức đối phó” nên ít tìm tòi, sáng tạo, hoặc còn xem nhẹ, không đầu tư, không quan tâm đúng mức đến tác dụng, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc soạn bài, không nghiên cứu kĩ và soạn qua loa tiết Trả bài tập làm văn “ vì quan niệm do xưa nay không có ai đi dự giờ những tiết Trả bài bao giờ cả” nên các tiết trả bài chung chung và trừu tượng.
- Tổ nhóm chuyên môn chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm của mình nên tiết Trả bài đạt hiệu quả chưa cao.
- Bản chất của môn Tập làm văn không phải là bắt chước máy móc.Nếu bắt chước mãi thì sẽ không còn gì là của riêng mình thì sẽ trở thành người máy. Như vậy phương pháp dạy học phát huy năng lực của học sinh không đạt được hiệu quả.
- Đa số học sinh có thói quen học vẹt bài văn mẫu mà không nắm vững các kĩ năng viết văn. Mặc dù trong chương trình học các em đã được tìm hiểu lý thuyết cách tạo lập từng kiểu văn bản.
- Khi viết bài các em nhớ các thao tác, các bước tạo lập văn bản nhưng lại mơ hồ trong thực hiện từng bước đó.
Qua việc chấm bài của các em tôi phát hiện ra nhiều em thường mắc lỗi về cách diễn đạt về nội dung đặc biệt là lỗi hình thức thường không được khắc phục. Nói như vậy, có nghĩa là ở bài viết Tập làm văn sau, học sinh không hề rút ra được kinh nghiệm từ bài viết trước để khắc phục.
- Một vấn đề nữa đó là về phía cha mẹ học sinh có tâm lý khá phổ biến là muốn cho con em học môn Toán và các môn tự nhiên, rất ít cha mẹ muốn cho con học bộ môn Văn nếu không có yêu cầu của giáo viên.
- Cha mẹ học sinh cũng còn nhược điểm là ít mua sách Tập làm văn cho các em đọc thường chiều theo ý thích của con. Rất ít gia đình xây dựng cho con tủ sách phục vụ tốt cho việc học môn Văn.
Ở mỗi tiết trả bài cần đảm bảo những yêu cầu sau:
* Kiến thức: Học sinh nắm được những kiến thức về các kiểu văn bản thường dùng và các tri thức tạo lập các kiểu văn bản đó với những kĩ năng phù hợp. Phối kết hợp nhuần nhuyễn với kiến thức về văn học và cả vốn sống.
* Kỹ năng: Học sinh có kỹ năng viết Tiếng Việt thành thạo. Viết không phải chỉ viết đẹp, đúng chính tả mà quan trọng hơn phải biết các thao tác tạo lập văn bản với 4 bước cơ bản.
+ Tìm hiểu đề - tìm ý
+ Lập dàn ý
+ Tạo lập văn bản (viết bài)
+ Đọc và sửa chữa.
* Thái độ:
Nâng cao ý thức giữ gìn sự giàu đẹp của Tiếng Việt, có hứng thú và thái độ nghiêm túc khoa học trong việc học tập bộ môn, ý thức và biết cách ứng xử trong giao tiếp một cách có văn hóa, yêu quý những giá trị Chân, Thiện, Mỹ và khinh ghét những cái xấu xa, độc ác, giả dối...
2. Để giảng dạy tiết Trả bài đạt kết quả cao giáo viên cần chuẩn bị tốt khâu chuẩn bị.
Giờ trả bài tập làm văn có tầm quan trọng đặc biệt. Việc quyết định cụ thể, chặt chẽ về giờ trả bài theo phân phối chương trình của bộ môn Ngữ văn đã thể hiện được điều đó. Người giáo viên Ngữ văn không được phép quan niệm trả bài là hoàn lại bài viết và công bố điểm số cho học sinh. Trả bài là hoạt động có tính chất rút kinh nghiệm, phân tích cái hay, cái dở, chỗ mạnh, chỗ yếu trong từng bài làm của học sinh. Giúp các em chữa những lỗi đã mắc phải về nội dung kiến thức cũng như kĩ năng viết bài. Qua tiết trả bài các em có dịp nhìn lại quá trình học tập của mình. Trên cơ sở đó có kế hoạch củng cố, nâng cao kiến thức, kĩ năng viết văn của bản thân để vươn lên ở những bài sau đạt số điểm cao hơn.
Để tiến hành tiết Trả bài tập làm văn đạt hiệu quả, ngoài việc nhận thức đúng đắn giá trị của tiết trả bài. Mỗi một người giáo viên dạy Văn phải có một sự chuẩn bị cho giờ trả bài một cách công phu, kỹ lưỡng bằng cả lương tâm và trách nhiệm của một người thầy đứng trên bục giảng .Giáo viên không được trả bài một cách tùy tiện mà phải tiến hành tiết trả bài trong một tiết học theo 6 bước với một giáo án trả bài nghiêm túc. Trước khi trả bài người giáo viên cần phải:
* Nghiên cứu đáp án, biểu điểm và phiếu tổng kết, phiếu chấm bài sau khi đã tiến hành chấm bài làm văn để có những thông tin tương đối chính xác về bài làm cũng như kết quả bài đã chấm của học sinh cần thiết giáo viên thống kê được các lỗi đã mắc của học sinh, dự định được các lỗi cần chữa, những đoạn, bài văn hay.
* Thiết kế giáo án trả bài phù hợp với đối tượng học sinh theo quan điểm tích hợp và đổi mới phương pháp dạy học. Giáo án trả bài không đơn thuần là sắp xếp thứ tự các tri thức cần truyền đạt. Nó phải là một kết cấu chặt chẽ, linh hoạt các đơn vị kiến thức cần đạt của tiết trả bài. Hệ thống kiến thức đó phải được học sinh chủ động chiếm lĩnh dưới sự dẫn dắt của giáo viên. Muốn vậy, ngay khi thiết kế giáo án trả bài, giáo viên phải dự kiến sử dụng phương pháp, các thao tác dạy học cụ thể để cho mỗi bước trong quá trình dạy học tiết trả bài đạt kết quả tốt. Học sinh thấy say mê và hứng thú hơn không còn cảm giác đơn điệu, nặng nề khi nhận kết quả học tập không được tốt.
Ví dụ: Phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp học vui, phương pháp nêu vấn đề với bước tìm hiểu đề, lập dàn ý, chữa lỗi, phương pháp diễn giảng trong bước nhận xét, đánh giá bài làm của học sinh. Bên cạnh đó, giáo viên cần phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi có tính gợi mở để học sinh suy nghĩ, trả lời trong quá trình tiến hành các bước trả bài.
Có thể trả bài trước cho học sinh 2 đến 3 ngày với những yêu cầu cụ thể.
Yêu cầu các em chuẩn bị tốt tài liệu, đồ dùng học tập (tạp phẩm, bút dạ, bảng phụ v.v...)
Giáo viên cũng cần yêu cầu học sinh nhận thức lại kiến thức lý thuyết về kiểu bài, yêu cầu của đề bài và tự xây dựng dàn bài cho đề đã viết. Nếu học sinh thực hiện tốt yêu cầu này của giáo viên việc trả bài trên lớp sẽ tiết kiệm được thời gian, các em cũng sẽ chủ động, tích cực hơn trong việc phát biểu ý kiến xây dựng bài học. Ngoài ra, các em còn có điều kiện đối chiếu dàn bài của mình với dàn bài chung đã được lớp xây dựng, thống nhất dưới sự hướng dẫn của thầy cô.
Ở những trường có điều kiện cần khai thác có hiệu quả phương tiện dạy học, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào trong giảng dạy. Cần thiết tích hợp với kết quả của quy trình học nghề tin học luyện tập bằng phương tiện dạy học hiện đại (các em có thể trình bày bài tập, thực hành của mình ghi trong đĩa mềm, đọc và ghi vào đĩa CD... theo sự hướng dẫn của thầy).
Bên cạnh đó giáo viên cần chuẩn bị phiếu chấm bài cho cả lớp cũng có thể dùng phiếu chấm bài cho từng cá nhân học sinh,mỗi bài viết là một trang phiếu.Dựa trên phiếu này có thể theo dõi được sự tiến bộ của học sinh qua từng bài chấm tiếp theo.
Để đánh giá được sự tiến bộ của học sinh trong suốt năm học mỗi giáo viên có phiếu chấm bài ghim lại thành cuốn sổ theo dõi, ghi chép tóm tắt kết quả, những ưu điểm cũng như những tồn tại của mỗi em ở từng bài làm ( Kĩ năng, bố cục, diễn đạt, dùng từ, đặt câu, chính tả, chữ viết…)
* Ví dụ1 : 1. Lê Đình Khánh Duy
| Bài TLV | Điểm | Ưu điểm | Tồn tại |
| 1 | 6 | - Bố cục rõ ràng - Diễn đạt tương đối mạch lạc - Chữ viết cẩn thận. | - Chính tả còn 5 lỗi - Dùng từ : 3 lỗi - Đặt câu : 2 lỗi |
| 2 | 7 | - Như trên - Có tiến bộ | - Chính tả: 1 - Dùng từ : 2 - Đặt câu : 1 |
Nhìn vào kết quả bài viết của học sinh giáo viên sẽ thấy và thấy rất rõ sự tiến bộ nhanh hay chậm ở từng em.Từ đó giáo viên sẽ có những biện pháp thích hợp để giúp học sinh hạn chế những lỗi mà các em hay mắc. Công việc này đòi hỏi sự tỉ mỉ, mất thời gian hơn song chắc chắn sau năm học học sinh sẽ có tiến bộ hơn.
* Ví dụ 2: Giáo viên cũng có thể xây dựng phiếu chấm chữa cho cả lớp. Cụ thể từng bài, điểm số,% và những ưu điểm, nhược điểm, phương hướng khắc phục.
TRƯỜNG THCS
Tổ: Xã hội
PHIẾU CHẤM CHỮA
Bài kiểm tra số: ……Học kỳ:…..
Ngày:…..tháng…..năm 2017
Lớp :……….
GV dạy:……
Kết quả: Tổng số bài: ……..
| Điểm | Số lượng | Phần trăm (%) | Ghi chú |
| 0 -1,5 |
|
|
|
| 2 - 4,5 |
|
|
|
| 5 - 6,5 |
|
|
|
| 7 - 9,5 |
|
|
|
| 10 |
|
|
|
I. Ưu điểm:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
II. Nhược điểm:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
III. Phương hướng khắc phục:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Tiến hành khâu trả bài theo 6 bước.
* Bước 1: Khởi động.
Giáo viên cần phải tạo tâm thế cho học sinh tham gia tiết trả bài. Bước này cần được tiến hành ngắn gọn. Giáo viên nên chủ động dùng lời dẫn dắt thật sinh động, thuyết phục, gây ấn tượng để thu hút học sinh và tạo không khí thoải mái cho giờ trả bài. Lời dẫn dắt của giáo viên cần thể hiện rõ mục tiêu, ý nghĩa của giờ trả bài để học sinh chủ động, tập trung vào bài học tạo sự say mê hứng thú cho học sinh.
* Bước 2: Giáo viên cần nhận xét chung bài làm của học sinh.
- Tổ chức cho học sinh tái hiện và tìm hiểu đề bài.
Giáo viên có thể chia lớp ra thành các nhóm và nêu yêu cầu thực hiện, ghi lại đề bài của bài viết, nêu rõ đề bài yêu cầu người viết phải giải quyết vấn đề gì? Đề bài thuộc kiểu loại văn bản gì? Cần vận dụng kỹ năng viết kiểu bài nào để giải quyết yêu cầu của đề? Phạm vi tư liệu cần sử dụng để làm bài? (Tư liệu lấy từ thực tế đời sống xã hội hay tác phẩm văn học nào?) Sau khi các nhóm trình bày và nhận xét phần việc đã làm của nhóm khác, giáo viên chiếu lên màn hình đề bài và yêu cầu của đề về 4 mặt:
+ Thể loại
+ Nội dung kiến thức
+ Kỹ năng làm bài.
+ Giới hạn - phạm vi tư liệu được sử dụng
- Tổ chức cho học sinh xây dựng dàn ý của bài văn.
Việc xây dựng dàn ý là giúp học sinh tìm ra các ý lớn, ý nhỏ các phần phù hợp với đề bài của bài viết. Sau đó sắp xếp chúng thành một dàn ý có bố cục chặt chẽ, đảm bảo tính lôgic. Việc lập dàn ý trong giờ trả bài là một dịp tốt để các em đối chiếu, nhìn lại những ý lớn, ý nhỏ đã nêu trong bài viết, tự đánh giá mức độ đạt, chưa đạt trong bài làm. Với những học sinh yếu đây là cơ hội để củng cố, rèn luyện bồi đắp thêm kĩ năng lập ý. Ngoài ra, rất nhiều kiến thức về đời sống xã hội và văn học sẽ được củng cố, khắc sâu trong học sinh nhờ bước thứ ba này của khâu trả bài làm văn.
Việc lập dàn ý cần được tiến hành tuần tự từ mở bài đến thân bài và kết bài, giáo viên cũng có thể chia lớp thành các nhóm để làm việc. Sau khi các nhóm báo cáo kết quả làm việc, giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận, nhận xét, bổ sung để đi đến một dàn bài thống nhất.
Để học sinh thực hiện việc dàn ý cho các phần giáo viên đưa ra các câu hỏi gợi mở, hướng dẫn. Ví dụ về văn nghị luận, với mở bài cần nêu được vấn đề phải nghị luận. Trong bài viết, dự kiến nêu vấn đề đó theo cách trực tiếp hay gián tiếp. Với thân bài cần trả lời được các câu hỏi:
+ Thân bài có mấy ý lớn, là những ý gì?
+ Mỗi ý lớn đó cần được cụ thể hóa thành các ý như nào?
+ Ở mỗi ý nhỏ dùng lý lẽ, dẫn chứng nào để phân tích, chứng minh làm rõ
+ Thứ tự sắp xếp các ý như thế nào?
Ở phần kết bài, cần tổng kết một cách ngắn gọn, khái quát về vấn đề đã nghị luận, thể hiện suy nghĩ liên hệ của người viết về đời sống từ vấn đề nghị luận. Chọn cách nào để kết bài? (khái quát, tóm lược hay vận dụng, mở rộng phát triển hay liên tưởng).
Trong quá trình hướng dẫn học sinh lập ý, giáo viên cần tôn trọng và khuyến khích những ý tưởng độc đáo, sáng tạo của học sinh đề xuất. Điểm nào giáo viên thấy chưa hợp lý, thiếu cơ sở cũng cần cho học sinh tranh luận, đối thoại, sau đó giáo viên tổng kết các ý kiến và đưa ra kết luận có tính thuyết phục, tránh áp đặt.
- Giáo viên nhận xét đánh giá chung về bài làm của học sinh.
Bước này giúp học sinh nhận ra và nắm được tình hình bài làm của mình, của các bạn trong lớp. Đây là bước chuẩn bị tiếp theo cho việc phân tích, chữa lỗi trên các bài làm của học sinh. Những nhận xét đánh giá của giáo viên về bài làm của học sinh chỉ thực sự có cơ sở và sức thuyết phục khi giáo viên làm tốt.
- Tổng kết bài chấm trong khâu chấm bài.
Giáo viên đưa ra bảng tổng hợp đã nêu ở trên màn hình hoặc bảng phụ để học sinh quan sát và phát biểu ý kiến của mình sau đó giáo viên mới đánh giá về tình hình bài viết của các em trên những phương diện như tinh thần, thái độ viết bài, những ưu nhược điểm chính, những hiện tượng đáng chú ý, có tiến bộ, những cá nhân đáng biểu dương, kết quả chung của cả lớp...khi nhận xét, giáo viên cần nêu những ví dụ cụ thể để học sinh rút kinh nghiệm, học hỏi ở bạn mình.
* Bước 3: Công bố kết quả chung của lớp.
- Giáo viên công bố điểm số (điểm số chung, tính tỉ lệ %), điểm cao nhất và điểm thấp nhất, những em tiến bộ và những em chưa tiến bộ.Phần này dựa vào bảng điểm tổng kết.
- Giáo viên tổ chức cho học sinh và bình bài văn hay nhất, đoạn văn học sinh viết tốt.
Việc đọc và bình một bài văn hay, một đoạn văn tốt giúp học sinh được tham khảo những cách dùng từ độc đáo, sáng tạo, những cách mở bài ấn tượng hấp dẫn, những kết bài hay ....
Việc làm bài này cũng khiến học sinh đối chiếu, so sánh ngầm giữa bài viết của mình và của bạn, nhận ra cái hay của bạn, cái dở của mình. Từ đó được học tập, vận dụng vào việc viết bài của mình sau này.
Để thực hiện được bước này trong khâu trả bài, giáo viên phải sàng lọc, lựa chọn để tìm ra được những bài văn hay, đoạn văn thực sự chuẩn mực. Đồng thời phải chọn được một em đọc tốt, nếu cần thiết, chính giáo viên phải đọc các bài, các đoạn văn đó. Sau khi đọc, giáo viên tổ chức cho học sinh phát biểu cảm nhận, bình giá về đoạn văn bài văn đó (bình giá về hệ thống ý của bài, cách dùng từ, đặt câu, dùng phép liên kết, chuyển ý, thể hiện cảm xúc...) Giáo viên cũng cần chuẩn bị lời bình đích đáng cho các bài các đoạn văn như thế để học sinh nhận thấy ưu điểm của mình.
* Bước 4: Chữa lỗi điển hình chung cho cả lớp.
Đây là bước không thể thiếu trong tiết trả bài tập làm văn. Công việc này giúp học sinh nhận ra các lỗi đã mắc trong bài viết của mình. Quan trọng hơn, các em sẽ biết cách sửa chữa để không tái phạm trong những bài viết sau. Việc phân tích và chữa lỗi về nội dung của bài viết sẽ củng cố những kiến thức về văn học và đời sống còn việc phân tích chữa lỗi về hình thức của các bài viết sẽ củng cố những kiến thức của phân môn Tiếng Việt, giúp nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp của học sinh.
Trong tiến trình thực hiện giờ Trả bài trên lớp đây là bước cần dành nhiều thời gian nhất. Tuy nhiên với 45 phút cho một tiết trả bài chúng ta cần phải có cách phân tích, chữa lỗi sao cho phù hợp và hiệu quả. Giáo viên nên hướng dẫn để học sinh tập trung phân tích, chữa các lỗi điển hình, phổ biến chung của cả lớp, tránh tình trạng chữa lỗi tràn lan nhiều mà không chắc, không rộng mà không sâu khiến học sinh có thể thắc mắc lại các lỗi đó trong những bài viết sau. Trong bước này giáo viên phải phát huy hết tính chủ động, tính tích cực của học sinh. Chính học sinh là người nhận ra lỗi đã mắc của mình và đề xuất các phương án sửa chữa theo hướng dẫn của giáo viên. Chúng ta không thể làm thay việc này cho các em.
Giáo viên tổng hợp các lỗi học sinh đã mắc chia ra các loại lỗi điển hình. Sau đó cho học sinh chữa lỗi điển hình trên lớp: Việc chữa lỗi nên tập trung vào các mặt sau đây:
a. Lỗi về nội dung và phương pháp làm bài.
+ Lỗi lạc đề: chưa hiểu đề nên sai lạc về nội dung và phương pháp.
+ Lỗi lệch đề: Chưa xác định đúng trọng tâm yêu cầu bài làm.
+ Lỗi lậu đề: Bỏ sót một số yêu cầu cần thực hiện trong đề bài.
b. Lỗi về hình thức bài làm.
+ Nhóm lỗi về dùng từ, lỗi chính tả.
+ Nhóm lỗi về viết câu văn, diễn đạt ý.
+ Nhóm lỗi về đoạn văn, bố cục
+ Nhóm lỗi về trình bày bài làm...
Giáo viên chữa chung trên bảng lớp: Học sinh có lỗi lên chữa, lớp nhận xét, bổ sung. Mỗi tiết trả bài giáo viên nên chữa bốn lỗi: 2 lỗi nội dung và 2 lỗi hình thức.
Giáo viên có thể tiến hành như sau:
Ghi tổng hợp các lỗi học sinh đã mắc trên bảng phụ hoặc màn hình, chia nhóm để học sinh hoạt động với hệ thống câu hỏi gợi mở, nêu vấn đề của giáo viên. Để thực hiện chúng ta cho các em quan sát các lỗi trên bảng thống kê đã chuẩn bị. Tiếp theo cho học sinh phát hiện các lỗi (lỗi dùng từ, đặt câu, sử dụng phép liên kết, lỗi sắp xếp ý...) và đề xuất các cách sửa chữa. Nên tạo cơ hội cho các em mắc lỗi tự nhận thức về loại lỗi, nguyên nhân mắc lỗi và cách sửa. Sau khi các nhóm phát biểu, thảo luận, giáo viên thống nhất cách sửa. Tất nhiên trong quá trình này, giáo viên luôn phải luôn phải ở bên cạnh các em bằng những gợi ý. Ví dụ sửa lỗi về câu, giáo viên nên định hướng nhìn vào cấu trúc đặt câu này trong mối liên hệ với câu trước để xác định lỗi học sinh đã mắc. Với lỗi đó có những phương án sửa chữa nào? Phương án nào ưu việt hơn?
Để giờ dạy sinh động hào hứng, giáo viên có thể chuyển thành hình thức học vui. Tổ chức trò chơi “Thi tuyển biên tập viên của lớp”.
+ Viết các lỗi ra giấy làm đề thi.
+ Lần lượt cho các đội thi sửa lỗi và tính điểm hoặc giáo viên tổ chức cho học sinh trò chơi “Hái hoa dân chủ.” .
* Bước 5: Trả bài, ghi điểm vào sổ.
Giáo viên trả bài cho học sinh đọc và xem lại những nhận xét của giáo viên, giải quyết thắc mắc của học sinh và lấy điểm vào sổ điểm của lớp.
- Việc trả bài không nên thực hiện vào đầu giờ bởi học sinh sẽ mải xem bài của mình, được đọc những lời nhận xét của giáo viên với nhiều trạng thái cảm xúc khác nhau. Lúc này, các em cũng sẽ được nhìn lại một cách toàn diện bài viết của mình trong sự đối chiếu với những gì cả lớp đã thực hiện trong suốt tiết học dưới sự hướng dẫn của thầy. Những thắc mắc của các em về bài làm của mình, về sự đánh giá của giáo viên cũng nảy sinh từ bước này. Vì thế trước khi phát bài, giáo viên cần làm tốt công tác tư tưởng với học sinh để tránh những phản ứng tiêu cực khi trực tiếp đối diện với con điểm xấu như bôi xóa điểm xấu, xé bài, tỏ thái độ bất bình...
Đồng thời cần tạo không khí thoải mái để học sinh mạnh dạn trao đổi những điều còn thắc mắc và chuẩn bị tâm thế để trả lời những thắc mắc đó. Giáo viên cần trực tiếp phát bài cho học sinh để thể hiện sự quan tâm với các em và có điều kiện quan sát thái độ, phản ứng của học sinh. Trên cơ sở đó có những cách ứng xử thích hợp. Giáo viên yêu cầu học sinh lưu bài viết, giữ gìn bài làm cẩn thận để đọc lại, tự đối chiếu và sửa chữa những lỗi đã mắc.
* Bước 6: Học sinh tiếp tục sửa lỗi trong bài làm của mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Bước này nhất thiết phải có trong tiết trả bài. Bước này được thực hiện sau bước 4 là hợp lý vì các em sẽ vận dụng cách chữa lỗi chung vào việc sửa lỗi riêng trong bài làm của mình. Trong bài làm giáo viên đã ghi rõ lỗi bên lề theo quy ước, các em cứ theo đó mà sửa lỗi ra ngoài lề. Trong khi các em tự sửa, giáo viên đi từng bàn để giúp các em sửa. Đây là bước học sinh tự làm việc, tự động não suy nghĩ để tìm cách sửa lỗi. Vì vậy, giáo viên phải hết sức quan tâm tới bước này. Trong tiết trả bài, nếu học sinh chưa sửa hết lỗi trên lớp, yêu cầu các em về nhà sửa tiếp cho hoàn chỉnh bài.
Giáo viên sẽ kiểm tra việc tự sửa lỗi, tự bổ sung để hoàn thiện bài viết của học sinh, việc kiểm tra này có thể thực hiện ngay trên lớp hoặc giờ học sau. Việc kiểm tra này không nhất thiết phải tiến hành với 100% học sinh của lớp nhưng rất cần thực hiện để rèn luyện tinh thần tự giác cho các em. Ở khâu “hậu trả bài” này giáo viên cũng có thể dùng điểm đó thưởng cho những học sinh tích cực đạt kết quả tốt trong việc sửa lỗi và đạt hoàn thiện viết lại bài viết của mình.
Ví dụ: Qua kiểm tra, nếu thấy học sinh đạt kết quả tốt trong việc chữa, hoàn thiện bài, giáo viên có thể cộng trừ 0,5 đến 1,0 điểm cho bài viết tiếp theo hoặc tạo điều kiện cho kiểm tra thêm để cải thiện điểm số quá xấu cho môn học.
Trước khi kết thúc giờ học, bước củng cố, dặn dò giáo viên cần lưu ý những nội dung sau:
+ Củng cố cho học sinh về phương pháp thực hiện kiểu bài.
+ Nhấn mạnh những yêu cầu quan trong trong việc tạo lập văn bản.
+ Tổng kết các lỗi sai phổ biến, cơ bản để rút kinh nghiệm.
Tóm lại: Trong tiết trả bài cần đạt hai yêu cầu chính:
- Học sinh phải nhận ra được ưu, khuyết điểm của mình trong bài làm và hướng khắc phục tiến lên.
- Học sinh phải tự sửa chữa những lỗi trong bài làm của mình.
Căn cứ vào 2 yêu cầu trên thì bước 2, 4, 6 là ba bước quan trọng nhất. Bước 1, 3, 5 là những bước cần thiết để động viên tâm lý học sin
4. Giáo án minh họa tiết “Trả bài viết tập làm văn”.
Ngày soạn: .........
Ngày dạy:..........
Tiết 115: TRẢ BÀI TẬP LÀM VĂN SỐ 5
(Văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí)
I. Mục tiêu:
Giúp học sinh:
- Củng cố kiến thức; nhận thấy được nguyên nhân của những ưu, nhược điểm trong bài viết Tập làm văn s
