PHƯƠNG PHÁP DẠY BÀI THỰC HÀNH, THÍ NGHIỆM Ở MÔN SINH HỌC 9 ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH

 

 

 

 

Mã SKKN:

       SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

               

 

 

 

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

 

PHƯƠNG PHÁP DẠY BÀI THỰC HÀNH,

 THÍ NGHIỆM Ở MÔN SINH HỌC 9

ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH

 

                      

 

                Môn/ lĩnh vực                 : SINH HỌC

                 Tài liệu kèm theo    :Phụ lục

 

 

 

 

 

             

 

 

phô lôc

stt	néi dung	trang
1	lêi nãi ®Çu
2	Phần A. ®Æt vÊn ®Ò	1/25
3	i. Lý do chọn đề tài	1/25
4	1. c¬ së lí luận	1/25
5	2. Cơ sở thực tiễn	1/25
6	3. Tính cấp thiết của đề tài	1/25
7	II. ph¹m vi, đối tượng, mục đích nghiªn cøu	2/25
8	1. Phạm vi, thời gian nghiªn cøu	2/25
9	2. Đối tượng nghiên cứu	2/25
10	3. Mục đích nghiên cứu	2/25
11	Phần B. Nội dung SKKN	3/25
12	I. Tình hình thực tế khi thực hiện đề tài	3/25
13	1. Thuận lợi	3/25
14	2. Khó khan	3/25
15	II. Số liệu điều tra trước khi thực hiện đề tài	3/25
16	III. Giải quyết vấn đề	4/25
17	1. Phương pháp nghiên cứu	4/25
18	2. Nhận thức tầm quan trọng của thực hành thí nghiệm	8/25
19	2.1. Vai trò của thực hành - thí nghiệm trong dạy học sinh học	8/25
20	2.2. Bản chất của phương pháp thực hành - thí nghiệm	9/25
21	2.3. Những yêu cầu sư phạm của thực hành - thí nghiệm	10/25
22	2.4. Các bước logic khi thực hành - thí nghiệm	11/25
23	2.5. Những điều cần lưu ý khi thực hành - thí nghiệm	12/25
24	3. Ứng dụng thực tiễn trong công tác giảng dạy	12/25
25	4. Kết quả	21/25
26	5. Bài học kinh nghiệm đối với giáo viên và học sinh	21/25
27	5.1. Đối với giáo viên	21/25
28	5.2. Đối với học sinh	22/25
29	Phần C. Kết luận và khuyến nghị	23/25
30	1. Kết luận	23/25
31	2. Khuyến nghị	23/25
32	Phần D. Tài liệu tham khảo	25/25

 

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

 

1. Sáng kiến kinh nghiệm                  -      SKKN

 

2. Trung học cơ sở                              -      THCS

 

3. Sách Giáo khoa                               -       SGK

 

4. Hội đồng Khoa học                         -       HĐKH

 

5. Chủ tịch Hội đồng                           -       CTHĐ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LêI NãI §ÇU

          D¹y häc môn sinh häc ë tr­êng trung häc c¬ së lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa vµ tÇm quan träng rÊt lín ®èi víi nghÒ nghiÖp vµ t­¬ng lai cña mçi ng­êi vµ toµn x· héi.

          Đây là m«n khoa häc thùc nghiÖm, mét khoa häc më, lu«n lu«n míi vµ rÊt trõu t­îng. Mçi mét tiÕt häc, mét kiÓu bµi lªn líp ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, phï hîp víi môc tiªu, yªu cÇu cña bµi. Lµm sao ®Ó ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.

          §Æc biÖt h¬n n÷a lµ “bµi thùc hµnh” trong ch­¬ng tr×nh sinh häc lµ mét vÊn ®Ò rÊt khã, ®Ó d¹y thµnh c«ng mét bµi thùc hµnh ®ßi hái ng­êi gi¸o viªn ph¶i t×m tßi, nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p phï hîp vµ qua thö nghiÖm míi cã thÓ thµnh c«ng. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña mçi tiÕt d¹y cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè.

          Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y m«n Sinh häc 9 t«i xin ghi l¹i mét vµi nÐt cã thÓ coi lµ s¸ng kiÕn, kinh nghiÖm ®Ó b¹n bÌ, ®ång nghiÖp cïng tham kh¶o vµ ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó mét tiÕt thùc hµnh thµnh c«ng theo mong muèn.

          môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta lµ lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh  nhËn thøc vµ vËn dông tèt kiÕn thøc vµo thùc hµnh vµ thùc tÕ cuéc sèng.

          T«i xin ghi nhËn vµ tr©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn x©y dùng vµ ®ãng gãp cña c¸c b¹n.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

phÇn A. ®Æt vÊn ®Ò

I. Lý do chọn đề tài.

1. C¬ së lÝ luËn

          NhiÖm vô ë tr­êng trung häc c¬ së lµ båi d­ìng thÕ hÖ trÎ trë thµnh nh÷ng ng­êi lµm chñ ®Êt n­íc trong t­¬ng lai. §©y lµ nh÷ng chñ nh©n t­¬ng lai ®­îc gi¸c ngé lÝ t­ëng c¸ch m¹ng, cã tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt toµn diÖn, cã søc khoÎ, sù th«ng minh, cÇn cï, s¸ng t¹o  ®Ó x©y dùng x· héi chñ nghÜa.

          §Ó cã ®­îc ®iÒu ®ã cÇn ®Õn vai trß rÊt quan träng cña ng­êi thÇy. ThÇy ph¶i lµ ng­êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô v÷ng vµng, cã lßng nhiÖt t×nh, t©m huyÕt nghÒ nghiÖp, bªn c¹nh ®ã thÇy ph¶i biÕt vËn dông phï hîp c¸c ph­¬ng ph¸p  d¹y - häc víi tõng kiÓu bµi, tõng néi dung kiÕn thøc ®Ó gióp häc sinh vËn dông tèt kiÕn thøc  lÝ thuyÕt vµo thùc hµnh vµ thùc tiÔn cuéc sèng.

          §ã lµ c¬ së lý luËn khiÕn t«i chän vÊn ®Ò nghiªn cøu nµy.

2. C¬ së thùc tiÔn

          HiÖn nay chóng ta ®ang ¸p dông "ph­¬ng ph¸p bµn tay nÆn bét" vµo d¹y häc, ph­¬ng ph¸p nµy lµ ®ßi hái häc sinh ph¶i t×m kiÕn thøc khoa häc trªn nh÷ng mÉu vËt, ®å dïng trùc quan, kÕt qu¶ thùc hµnh - thÝ nghiÖm do vËy ®Ó d¹y thµnh c«ng mét tiÕt thùc hµnh cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi häc sinh, ®èi víi sù h×nh thµnh t­ duy khoa häc , b­íc ®Çu h×nh thµnh ë c¸c em thãi quen tù häc, tù nghiªn cøu

          Sinh häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm, khoa häc më lu«n lu«n míi, kiÕn thøc sinh häc chñ yÕu ®­îc h×nh thµnh b»ng ph­¬ng ph¸p quan s¸t, m« t¶, t×m tßi thùc nghiÖm. VËy mµ häc sinh l¹i gÆp khã kh¨n trong vÊn ®Ò nµy th× qu¶ ®©y lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng quan t©m v× nã liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña c¶ mét thÕ hÖ t­¬ng lai.

3. tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

           hiÖn nay ch­a cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc nµo nghiªn cøu mét c¸ch hiÖu qu¶ vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y bµi thùc hµnh, thÝ nghiÖm ë m«n sinh häc 9 . do vËy gi¸o viªn còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n khi d¹y bµi thùc hµnh, dÉn ®Õn kü n¨ng lµm bµi thùc hµnh cña häc sinh cßn kÐm nªn khi häc bµi thùc hµnh kh«ng thÊy hµo høng, nhanh bÞ ch¸n n¶n, v× v©y kÕt qu¶ häc tËp ch­a cao, nhiÒu häc sinh ch­a cã ph­¬ng ph¸p häc nªn ng¹i häc, ng¹i nghiªn cøu, ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn sù ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ kiÕn thøc lÉn kÜ n¨ng cña häc sinh.

§ã lµ c¬ së th«i thóc t«i  quan t©m, lùa chän nghiªn cøu vÊn ®Ò tµi:

"Ph­¬ng ph¸p d¹y bµi thùc hµnh - thÝ nghiÖm ë m«n sinh häc 9 ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh"

 

 

II. Phạm vi, đối tượng, mục đích nghiên cứu.

1. Ph¹m vi, thêi gian nghiªn cøu.

- Ph¹m vi: T«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy ë líp  9B

 -Thêi gian thùc hiÖn:  N¨m häc 2016-2017

2. §èi t­îng nghiªn cøu.

          §èi t­îng nghiªn cøu ë ®©y lµ c¸ch d¹y bµi thùc hµnh trong ch­¬ng tr×nh sinh häc líp 9.

        §èi t­îng nhËn thøc ë ®©y lµ häc sinh  líp 9B do t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y.

        Mong muèn duy nhÊt cña t«i lµ cã ®­îc ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tèt nhÊt cho m×nh, c¸c gi¸o viªn kh¸c vµ häc sinh cïng tham kh¶o ®Ó cã ®­îc kÕt qu¶ cao nhÊt trong gi¶ng d¹y vµ häc tËp.

3 Môc ®Ých nghiªn cøu.

          Qua nghiªn cøu t«i muèn nªu lªn mét vµi kinh nghiÖm lµ lµm thÕ nµo ®Ó d¹y tiÕt thùc hµnh ®¹t hiÖu qu¶ cao, gióp häc sinh tho¸t khái nh÷ng khã kh¨n v­íng m¾c khi lµm thùc hµnh - thÝ nghiÖm. Ta ®· biÕt môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gióp häc sinh n¾m b¾t tri thøc mµ ph¶i h­íng dÉn c¸c em

Cc¸ch tiÕp thu vµ vËn dông tri thøc nh­ thÕ nµo. V× vËy, qua nghiªn cøu t«i muèn nªu ra mét vµi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò d¹y mét tiÕt thùc hµnh sinh häc 9 nh­ thÕ nµo ®Ó thu ®­îc kÕt qu¶ cao nhÊt. §ã lµ môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PHẦN B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

  I. Thực trạng khi nghiên cứu đề tài.

   1. ThuËn lîi.

       tr­êng trung häc c¬ së cña t«i lµ mét ng«i tr­êng khang trang. ®­îc sù quan t©m cña ñy ban nh©n d©n huyÖn, phßng gi¸o dôc huyÖn , ban gi¸m hiÖu nhµ tr­êng nªn tr­êng trung häc c¬ së cña t«i cã phßng thùc hµnh bé m«n sinh häc, phßng bé m«n cã ®Çy ®ñ trang thiÕt bÞ ®Ó häc tËp gióp gi¸o viªn vµ häc sinh t×m hiÓu bµi häc hiÖu qu¶.

    Nơi trường trung học của tôi dạy là địa phương có nền kinh tế phát triển, phụ huynh học sinh quan tâm sâu sắc đến việc học tập của các em.

     tr­êng trung häc c¬ së cña t«i cã v­ên tr­êng, trong tr­êng trång nhiÒu loµi c©y: c©y Xà cừ, c©y bµng, c©y ph­îng, vµ rÊt nhiÒu loµi c©y kh¸c vµ c¸c loµi ®éng vËt nh­: C¸, Õch nh¸i, th»n l»n... qua ®ã còng rÊt thuËn lîi cho häc sinh t×m hiÓu vÒ thùc vËt, ®éng vËt.

   häc sinh tr­êng trung häc c¬ cña t«i cã bÒ dµy truyÒn thèng lµ ham häc, t×m hiÓu c¸c kiÕn thøc vµ thÝch nghiªn cøu khoa häc.

2. Khã kh¨n.

     Tõ thùc tÕ ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm cña mét x· vïng quª, ®iÒu nµy dÉn tíi häc sinh còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn d¹y tiÕt thùc hµnh. Gi¸o viªn còng gÆp khã kh¨n trong gi¶ng d¹y. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ cña c¸c bµi thùc hµnh ch­a ®¹t ®­îc ®Õn møc mong muèn lµ do:

+  Một số học sinh còn ch­a tÝch cùc tham gia c¸c bµi thùc hµnh, thÝ nghiÖm, khi lµm thùc hµnh thÝ nghiÖm vÉn cßn rôt rÌ.

+ ThiÕu ®å dïng, trang thiÕt bÞ thiÕt yÕu  cho mét sè tiÕt thùc hµnh, c¸c loµi thùc vËt vµ ®éng vËt trong v­ên tr­êng ch­a ®a d¹ng vµ phong phó.

+ kinh phÝ ®Çu t­ cho tiÕt thùc hµnh cßn h¹n chÕ nªn ch­a chuÈn bÞ tèt c¸c mÉu vËt theo yªu cÇu.

+ Do ch­¬ng tr×nh cã sù ph©n phèi ë mét sè bµi ch­a phï hîp víi thùc tÕ, t×nh h×nh mïa vô cña ®Þa ph­¬ng. MÆt kh¸c m«n sinh häc lµ mét khoa häc thùc nghiÖm, m«n khoa häc më, lu«n lu«n míi vµ rÊt trõu t­îng.

 

II. Số liệu điều tra trước khi thực hiện ®Ò tµi.

1. h×nh thøc kiÓm tra.

   Trước khi thực hiện đề tài này tôi đã tiến hành kiểm tra  thực trạng  của việc học sinh, häc thùc hµnh - thÝ nghiÖm b»ng phiÕu ®iÒu tra cña häc sinh líp 9B

 

 

2. kÕt qu¶

tæng sè häc sinh líp 9B ( 34 em)	tÝch cùc tham gia	tham gia nh­ng cßn nhót nh¸t	ch­a tÝch cùc tham gia
	8 ( 23,5%)	12 ( 35,3%)	14 (42,2%)

 

III. Giải quyết vấn đề.

1. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.

          - C¸c ph­¬ng ph¸p: Quan s¸t, m« t¶, thÝ nghiÖm, thùc nghiÖm.

          - ph­¬ng ph¸p "bµn tay nÆn bét" gåm c¸c b­íc sau:

 Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề.
          Tình huống xuất phát hay tình huống nêu vấn đề là một tình huống do giáo viên chủ động đưa ra như là một cách dẫn nhập vào bài học. Tình huống xuất phát phải ngắn gọn, gần gũi dễ hiểu đối với học sinh. Tình huống xuất phát nhằm lồng ghép câu hỏi nêu vấn đề. Tình huống xuất phát càng rõ ràng thì việc dẫn nhập cho câu hỏi nêu vấn đề càng dễ.
          Câu hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học (hay môdun kiến thức mà học sinh sẽ được học). Câu hỏi nêu vấn đề cần đảm bảo yêu cầu phù hợp với trình độ, gây mâu thuẫn nhận thức và kích thích tính tò mò, thích tìm tòi, nghiên cứu của học sinh nhằm chuẩn bị tâm thế cho học sinh trước khi khám phá, lĩnh hội kiến thức. Giáo viên phải dùng câu hỏi mở, tuyệt đối không được dùng câu hỏi đóng (trả lời có hoặc không) đối với câu hỏi nêu vấn đề. Câu hỏi nêu vấn đề càng đảm bảo các yêu cầu nêu ra ở trên thì ý đồ dạy học của giáo viên càng dễ thực hiện thành công.
 Bước 2: Biểu tượng ban đầu.
          Hình thành biểu tượng ban đầu là bước quan trọng, đặc trưng của phương pháp "bàn tay nặn bột". Bước này khuyến khích học sinh nêu những suy nghĩ, nhận thức ban đầu của mình trước khi được học kiến thức. Hình thành biểu tượng ban đầu, giáo viên có thể yêu cầu học sinh nhắc lại kiến thức cũ đã học có liên quan đến kiến thức mới của bài học. Khi yêu cầu học sinh trình bày biểu tượng ban đầu, giáo viên có thể yêu cầu nhiều hình thức biểu hiện của học sinh, có thể là bằng lời nói (thông qua phát biểu cá nhân), bằng cách viết hay vẽ để biểu hiện suy nghĩ.
 Bước 3: Đề xuất giả thuyết và phương án kiểm chứng.
          Từ những khác biệt và phong phú về biểu tượng ban đầu của học sinh, giáo viên giúp học sinh đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó. Chú ý xoáy sâu vào những sự khác biệt liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài học (hay mô đun kiến thức).
          Ở bước này giáo viên cần khéo léo chọn lựa một số biểu tượng ban đầu khác biệt trong lớp để giúp học sinh so sánh, từ đó giúp học sinh đặt câu hỏi liên quan đến nội dung bài học. Đây là một bước khá khó khăn vì giáo viên cần phải chọn lựa các biểu tượng ban đầu tiêu biểu trong số hàng chục biểu tượng của học sinh một cách nhanh chóng theo mục đích dạy học, đồng thời linh hoạt điều khiển thảo luận của học sinh nhằm giúp học sinh đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó theo ý đồ dạy học. Việc chọn lựa các biểu tượng ban đầu không tốt sẽ dẫn đến việc so sánh và đề xuất câu hỏi của học sinh gặp khó khăn.
          Đối với các biểu tượng ban đầu được học sinh biểu hiện bằng lời, giáo viên cần chọn lựa một số ý kiến tiêu biểu và ghi chú lên bảng (Chọn một góc thích hợp trên bảng để viết các biểu tượng ban đầu cảu học sinh). Giáo viên khuyến khích các học sinh có ý kiến khác so với các ý kiến đã được nêu bằng cách đưa ra các gợi ý như: "Em nào có ý kiến khác với ý kiến trên?"; " em có suy nghĩ khác bạn B, C, D không?"; "Ngoài các ý kiến vừa rồi, em nào có ý kiến khác?"… Những gợi ý như vậy vừa kích thích các học sinh có ý kiến khác nêu lên quan điểm của mình đồng thời tránh mất thời gian với các ý kiến trùng nhau của các học sinh. Đối với biểu tượng ban đầu được học sinh đưa ra bằng hình vẽ trong vở thí nghiệm, giáo viên có thể chọn  một số học sinh có biểu tượng ban đầu tiêu biểu để yêu cầu vẽ lại trên bảng hoặc mượn một số cuốn vở rồi vẽ lại nhanh trên bảng hình vẽ của học sinh hoặc nhận xét nhanh rồi ghi chú những điểm đặc trưng đó. Tùy thuộc vào thời gian mà giáo viên lựa chọn phương án thích hợp.
        Đối với các biểu tượng ban đầu phức tạp (nghĩa là ý kiến ban đầu là những mô tả phức tạp, bao gồm nhiều ý, những hình vẽ phức tạp), giáo viên nên cho học sinh làm việc theo nhóm hai người hoặc nhóm nhỏ sau khi làm việc cá nhân (với thời gian ngắn) để chọn lọc lại ý tưởng. Làm như vậy giáo viên có thời gian lựa chọn biểu tượng ban đầu trong lớp phù hợp với ý đồ dạy học, đồng thời giúp học sinh có thời gian suy nghĩ thêm về ý kiến của mình, so sánh ý kiến cá nhân với các thành viên trong nhóm hay đối với học sinh khác (trường hợp nhóm hai người).
          Với cách làm như trên, giáo viên yêu cầu học sinh làm việc cá nhân (viết, vẽ ý kiến ban đầu vào vở thí nghiệm), sau đó giáo viên yêu cầu học sinh trao đổi theo nhóm hai người hoặc cả nhóm, rồi vẽ chung cho một hình vẽ phóng to cho cả nhóm trên một tờ giấy khổ lớn (cỡ A2 hoặc A3) cho cả nhóm. Giáo viên lưu ý thêm với học sinh cần ghi chú những điểm không thống nhất nếu có các ý kiến chưa đồng thuận, còn tranh cãi. Một cách làm khác đối với biểu tượng ban đầu là hình vẽ, giáo viên có thể chọn một nhóm 2 đến 3 hình vẽ tiêu biểu, khác biệt, yêu cầu vẽ hình phóng to lên trên khổ giấy lớn hơn (A2 hoặc A3) để sử dụng khi so sánh biểu tượng ban đầu. Giáo viên quyết định lựa chọn các hình vẽ tùy tính chất biểu tượng ban đầu của các cá nhân trong nhóm sau khi quan sát nhanh.
Một số chú ý khi lựa chọn biểu tượng ban đầu:
          - Không chọn hoàn toàn các biểu tượng ban đầu đúng với câu hỏi.
          -  Không lựa chọn hoàn toàn các biểu tượng ban đầu sai so với câu hỏi.
          - Nên lựa chọn các biểu tượng vừa đúng vừa sai, chỉ cần chọn một biểu tượng ban đầu đúng với câu hỏi (nếu có), vì đa số các biểu tượng ban đầu đều sai so với kiến thức vì học sinh chưa được học kiến thức.
          - Tuyệt đối không có bình luận hay nhận xét gì về tính đúng sai của các ý kiến ban đầu (biểu tượng ban đầu) của học sinh.
          - Khi viết (đối với biểu tượng ban đầu bằng lời), vẽ hay gắn hình vẽ của học sinh (đối với các biểu tượng ban đầu biểu diễn bằng hình vẽ) lên bảng, giáo viên nên chọn một vị trí thích hợp, dễ nhìn và đảm bảo không ảnh hưởng đến các phần ghi chép khác. Giữ nguyên các biểu tượng ban đầu này để đối chiếu và so sánh sau khi hình thành kiến thức cho học sinh ở bước 5 của tiến trình phương pháp.
          Sau khi chọn lọc các biểu tượng ban đầu của học sinh để ghi chép (đối với mô tả bằng lời), gắn hình vẽ lên bảng hoặc vẽ nhanh lên bảng (đối với hình vẽ), giáo viên cần khéo léo gợi ý cho học sinh so sánh các biểu tượng giống (đồng thuận với các ý kiến đại diện) hoặc khác nhau (không nhất trí giữa các ý kiến) của các biểu tượng ban đầu. Từ những sự khác nhau cơ bản đó, giáo viên giúp học sinh đề xuất các câu hỏi. Như vậy việc làm rõ các điểm khác nhau giữa các ý kiến ban đầu trước khi học kiến thức của học sinh là một mấu chốt quan trọng. Các biểu tượng ban đầu càng khác nhau thì học sinh càng bị kích thích ham muốn tìm tòi chân lý (kiến thức).
Lưu ý khi so sánh, phân nhóm biểu tượng ban đầu của học sinh:
          - Phân nhóm biểu tượng ban đầu chỉ mang tính tương đối.
          - Không nên đi quá sâu vào chi tiết vì càng chi tiết thì càng mất thời gian và các biểu tượng ban đầu của học sinh nếu không nhìn nhau để viết (hay vẽ) chắc chắn sẽ có những chi tiết khác nhau.
          - Giáo viên nên gợi ý, định hướng cho học sinh thấy những điểm khác biệt giữa các ý kiến liên quan đến các kiến thức chuẩn bị học.
          - Giáo viên, tùy tình hình thực tế ý kiến phát biểu, nhận xét của học sinh để quyết định phân nhóm biểu tượng ban đầu.
Đề xuất thí nghiệm nghiên cứu:

            - Từ các câu hỏi được đề xuất, giáo viên nêu câu hỏi cho học sinh, đề nghị các em đề xuất thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu để tìm câu trả lời cho các câu hỏi đó. Các câu hỏi có thể là: "Theo các em làm thế nào để chúng ta tìm câu trả lời cho các câu hỏi nói trên?"; "Bây giờ các em hãy suy nghĩ để tìm phương án giải quyết các câu hỏi mà lớp mình đặt ra!"…
          - Tùy theo kiến thức hay vấn đề đặt ra trong câu hỏi mà học sinh có thể đề xuất các phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu. Các phương án thí nghiệm mà học sinh đề xuất có thể rất phức tạp và không thể thực hiện được nhưng giáo viên cũng không nên nhận xét tiêu cực để tránh làm học sinh ngại phát biểu.
          -  Nếu ý kiến của học sinh nêu lên có ý đúng nhưng ngôn từ chưa chuẩn xác hoặc diễn đạt chưa rõ thì giáo viên nên gợi ý và từng bước giúp học sinh hoàn thiện diễn đạt. Giáo viên cũng có thể yêu cầu các học sinh khác chỉnh sửa cho rõ ý. Đây là một vấn đề quan trọng trong việc rèn luyện ngôn ngữ cho học sinh.
          - Trường hợp học sinh đưa ra ngay thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu đúng nhưng vẫn còn nhiều phương án khác khả thi thì giáo viên nên tiếp tục hỏi các học sinh khác để làm phong phú phương án tìm câu trả lời. Giáo viên có thể nhận xét trực tiếp nhưng yêu cầu các học sinh khác cho ý kiến về phương pháp mà học sinh đó nêu ra thì tốt hơn. Phương pháp "bàn tay nặn bột" khuyến khích học sinh tự đánh giá ý kiến của nhau hơn là của giáo viên nhận xét.
          - Sau khi học sinh đề xuất phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, giáo viên nêu nhận xét chung và quyết định tiến hành phương án thí nghiệm đã chuẩn bị sẵn. Trường hợp học sinh không đưa ra được phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu thích hợp, giáo viên có thể gợi ý hoặc đề xuất cụ thể phương án nếu gợi ý mà học sinh chưa nghĩ ra.
          - Lưu ý rằng phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu ở đây được hiểu là các phương án để tìm ra câu trả lời. Có nhiều phương pháp như quan sát, thực hành - thí nghiệm, nghiên cứu tài liệu…
 Bước 4: Tiến hành thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu.
          - Từ các phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu mà học sinh nêu ra, giáo viên khéo léo nhận xét và lựa chọn thí nghiệm để học sinh tiến hành. Ưu tiên thực hiện thí nghiệm trực tiếp trên vật thật. Một số trường hợp không thể tiến hành thí nghiệm trên vật thật có thể làm cho mô hình, hoặc cho học sinh quan sát tranh vẽ. Đối với phương pháp quan sát, giáo viên cho học sinh quan sát vật thật trước, sau đó mới cho học sinh quan sát tranh vẽ khoa học hay mô hình để phóng to những đặc điểm không thể quan sát rõ trên vật thật.
      -  Khi tiến hành thực hiện thí nghiệm, giáo viên nêu rõ yêu cầu và mục đích thí nghiệm hoặc yêu cầu học sinh cho biết mục đích thí nghiệm chuẩn bị tiến hành để làm gì? Lúc này giáo viên mới phát các dụng cụ và vật liệu thí nghiệm tương ứng với hoạt đông.
      - Tiến hành thí nghiệm tương ứng với môđun kiến thức. Làm lần lượt các thí nghiệm nếu có nhiều thí nghiệm. Mỗi thí nghiệm thực hiện xong nên dừng lại để học sinh rút ra kết luận (tìm thấy câu trả lời cho các vấn đề đặt ra tương ứng).
     -  Giáo viên lưu ý học sinh ghi chép vật liệu thí nghiệm, cách bố trí và thực hiện thí nghiệm (mô tả bằng lời hay vẽ sơ đồ), ghi chú lại kết quả thực hiện thí nghiệm, kết luận sau thí nghiệm vào vở thí nghiệm.
       -  Khi học sinh làm thí nghiệm, giáo viên bao quát lớp, quan sát từng nhóm. Nếu thấy nhóm hoặc học sinh nào làm sai theo yêu cầu thì giáo viên chỉ nhắc nhỏ trong nhóm đó hoặc với riêng học sinh đó, không nên thông báo lớn tiếng chung cho cả lớp vì làm như vậy sẽ phân tán tư tưởng và ảnh hưởng đến công việc của các nhóm học sinh khác.
 Bước 5: Kết luận.
          Sau khi thực hiện thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, các câu trả lời dần dần được giải quyết, kiến thức được hình thành, tuy nhiên vẫn chưa có hệ thống hoặc chưa chuẩn xác một cách khoa học. Giáo viên có nhiệm vụ tóm tắt, kết luận và hệ thống lại để học sinh ghi vào vở coi như là kiến thức của bài học. Trước khi kết luận chung, giáo viên nên yêu cầu một vài ý kiến của học sinh cho kết luận sau khi thực hiện thí nghiệm (rút ra kiến thức của bài học). Giáo viên khắc sâu kiến thức cho học sinh bằng cách cho học sinh nhìn lại, đối chiếu lại với các ý kiến ban đầu (biểu tượng ban đầu) trước khi học kiến thức. Như vậy từ những quan niệm ban đầu sai lệch, sau quá trình thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, chính học sinh tự phát hiện ra mình sai hay đúng mà không phải do giáo viên nhận xét một cách áp đặt. Chính học sinh tự phát hiện những sai lệch trong nhận thức và tự sửa chữa, thay đổi một cách chủ động. Những thay đổi này sẽ giúp học sinh ghi nhớ lâu hơn, khắc sâu kiến thức.
         

2. nhËn thøc tÇm quan träng cña thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

2.1. Vai trß cña thùc hµnh thÝ nghiÖm trong d¹y häc - sinh häc.

          -  thùc hµnh - thÝ nghiÖm lµ ph­¬ng ph¸p quan träng nhÊt ®Ó tæ chøc häc sinh nghiªn cøu, gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng sinh häc.

          -  thùc hµnh - thÝ nghiÖm lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn thùc kh¸ch quan, lµ c¬ së xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh.

          - ThÝ nghiÖm lµ cÇu nèi gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh  ®Ó ®i ®Õn thùc tiÔn. V× vËy nãi lµ ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn duy nhÊt gióp h×nh thµnh kĩ n¨ng, kÜ x¶o,  thùc hµnh lµ c¬ së cña t­ duy kÜ thuËt.

          -  thùc hµnh - thÝ nghiÖm gióp häc sinh ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt c¸c hiÖn t­îng, c¸c qu¸ tr×nh sinh häc.

          - thùc hµnh - thÝ nghiÖm cã vai trß kiÓm chøng lý thuyÕt, cñng cè lý thuyÕt lµ cÇu nèi quan träng trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh, gióp häc sinh ®i tõ t­ duy trõu t­îng ®Õn thùc t¹i kh¸ch quan, b­íc ®Çu h×nh thµnh ë c¸c em t­ duy logic

          - ThÝ nghiÖm do gi¸o viªn biÓu diÔn lµ mÉu mùc vÒ thao t¸c lµ c¬ së chuÈn kiÕn thøc ®Ó häc sinh quan s¸t, nhËn xÐt vµ b¾t ch­íc. DÇn dÇn, khi häc sinh biÕt c¸ch vµ tù tiÕn hµnh ®­îc thÝ nghiÖm ®ã lµ c¬ së ®èi chøng gióp  häc sinh h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh thÝ nghiÖm, ph¸t hiÖn kiÕn thøc.

          -  thùc hµnh - thÝ nghiÖm cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh víi c¸c møc ®é kh¸c nhau: th«ng b¸o, t¸i hiÖn (b¾t ch­íc) t×m tßi bé phËn, gi¶i thÝch, chøng minh, nghiªn cøu t×m kiÕn thøc míi

          - Tãm l¹i:  thùc hµnh - thÝ nghiÖm ®­îc sö dông ®Ò nghiªn cøu bµi míi, cñng cè, hoµn thiÖn  kiÕn thøc, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc. §Æc biÖt thÝ nghiÖm cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi viÖc d¹y - häc mét bµi thùc hµnh. ThÝ nghiÖm cã thÓ do gi¸o viªn biÓu diÔn, hoÆc do häc sinh tù tiÕn hµnh. ThÝ nghiÖm cã thÓ tiÕn hµnh trªn líp, trong phßng thÝ nghiÖm, ngoµi v­ên, ngoµi ®ång ruéng hoÆc t¹i nhµ.

2.2. B¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

          - Thùc hµnh - thÝ nghiÖm theo l«gÝc nghiªn cøu th× b¶n th©n nã lµ nguån tri thøc míi cho häc sinh, nã lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh t×m tßi cña häc sinh ®Ó ®i ®Õn viÖc h×nh thµnh kiÕn thøc míi.

          - Trong bµi thùc hµnh th× thÝ nghiÖm l¹i lµ nguån kiÕn thøc võa cã vai trß x©y dùng c¸i míi, võa cã vai trß cñng cè, hoµn thiÖn vµ kiÓm chøng, chøng minh mét vÊn ®Ò ®· ®­îc nh¾c ®Õn.

          - B»ng hÖ thèng c©u hái cã tÝnh chÊt ®Þnh h­íng gi¸o viªn ®· kÝch thÝch høng thó, sù t×m tßi ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh.

          - B»ng tµi liÖu quan s¸t ®­îc tõ thÝ nghiÖm do gi¸o viªn biÓu diÔn hoÆc b¶n th©n häc sinh tù tiÕn hµnh, gióp häc sinh cã thÓ ph©n tÝch, so s¸nh, thiÕt lËp mèi quan hÖ nh©n qu¶, tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Ó ®i tíi c¸c kÕt luËn kh¸i qu¸t, ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña vÊn ®Ò hay hiÖn t­îng sinh häc.

  Nh­ vËy víi ph­¬ng ph¸p nµy, häc sinh ë vÞ trÝ cña ng­êi nghiªn cøu, chñ ®éng hµnh ®éng giµnh tri thøc nªn sù lÜnh héi kiÕn thøc ®­îc s©u s¾c h¬n, ®Çy ®ñ h¬n.

          Thùc hµnh - thÝ nghiÖm nghiªn cøu gåm c¸c b­íc sau:

          + Giíi thiÖu môc ®Ých, yªu cÇu thùc hµnh - thÝ nghiÖm

          + Tæ chøc ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn thÝ nghiÖm.

          + Giíi thiÖu c¸c b­íc, c¸c thao t¸c tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.

          + Giíi thiÖu c¸c sù kiÖn, hiÖn t­îng x¶y ra trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm.

          + ThiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ nh©n - qu¶ tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.

          - §Ó häc sinh n¾m ®­îc môc ®Ých, ®iÒu kiÖn thùc hµnh - thÝ nghiÖm, gi¸o viªn nªn giíi thiÖu tr­íc cho häc sinh, c¸ch tèt nhÊt lµ ®Ó häc sinh tù x¸c ®Þnh. Quan s¸t thÝ nghiÖm lµ ho¹t ®éng nhËn thøc tù lùc cña häc sinh ë ®©y, thÇy chØ cã vai trß lµ ng­êi cè vÊn, theo dâi, gi¸m s¸t vµ lµ träng tµi ghi nhËn nh÷ng thµnh tÝch ph¸t hiÖn tri thøc cña häc sinh .

          - ViÖc rót ra kÕt luËn, b¸o c¸o thu ho¹ch lµ giai ®o¹n cuèi cïng, quan träng nhÊt trong qu¸ tr×nh thùc hµnh - thÝ nghiÖm tøc lµ sau khi häc sinh gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng, qu¸ tr×nh häc x¶y ra một c¸ch phï hîp l«gÝc ®¸p øng môc ®Ých, yªu cÇu ®Ò ra ban ®Çu th× vÊn ®Ò ®· ®­îc gi¶i quyÕt.

 

2.3. Nh÷ng yªu cÇu s­ ph¹m cña thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

          - Khi tiÕn hµnh biÓu diÔn thÝ nghiÖm - thùc hµnh thì gi¸o viªn ph¶i ®Æt vÊn ®Ò râ rµng, gi¶i thÝch cô thÓ môc ®Ých, yªu cÇu, ý nghÜa cña thÝ nghiÖm.

          - CÇn h­íng dÉn häc sinh ghi chÐp  vµo vë nh÷ng hiÖn t­îng x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hµnh - thÝ nghiÖm. Nh÷ng tµi liÖu ghi chÐp ®­îc trong qu¸ tr×nh quan s¸t lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó häc sinh cã c¸c d÷ kiÖn  lµm c¬ së gi¶i thÝch, kh¸i qu¸t rót ra nh÷ng kÕt luËn ®¸p øng môc tiªu, yªu cÇu cña bµi ®ång thêi tr¶ lêi c¸c c©u hái vµ bµi tËp ®Ò ra.

          C¸c c©u hái vµ bµi tËp nµy ph¶i ®­îc gi¸o viªn nªu ra  tõ tr­íc khi tiÕn hµnh, thùc hµnh - thÝ nghiÖm vµ ghi lªn b¶ng hoÆc vµo phiÕu häc tËp. Yªu cÇu cña c¸c c©u hái nµy ph¶i phï hîp víi chñ ®Ò cña bµi häc ®Ó khi t×m lêi gi¶i ®¸p  gióp häc sinh  n¾m v÷ng, hiÓu s©u b¶n chÊt  cña hiÖn t­îng.

          - thÝ nghiÖm ph¶i ®¬n gi¶n, võa søc häc sinh  tr¸nh nh÷ng thÝ nghiÖm qu¸ phøc t¹p, tr¸nh nh÷ng yªu cÇu qu¸ trõu t­îng. H¬n n÷a thêi gian cho thÝ nghiÖm ph¶i hîp lÝ ®Ó ®¶m b¶o thu ®­îc kÕt qu¶ thËt s¸t thùc tiÔn.

          - Sau khi thùc hµnh - thÝ nghiÖm cÇn tæ chøc cho häc sinh th¶o luËn theo hÖ thèng c©u hái vµ kÕt qu¶ quan s¸t thu ®­îc sau khi thùc hµnh - thÝ nghiÖm. Sau khi th¶o luËn nhÊt thiÕt gi¸o viªn ph¶i nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn kiÕn thøc chuÈn ®Ó häc sinh  ®iÒu chØnh nhËn thøc nÕu cÇn.

          - Phèi hîp mét c¸ch hîp lÝ thùc hµnh - thÝ nghiÖm víi lêi nãi cña gi¸o viªn, tuú theo l«gÝc cña sù phèi hîp nµy mµ tÝnh chÊt ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh kh¸c nhau. NÕu ë ph­¬ng ph¸p "thùc hµnh-thÝ nghiÖm" - nghiªn cøu th× thÝ nghiÖm lµ nguån th«ng tin cho häc sinh cßn lêi nãi cña giao viªn  gi÷ vai trß h­íng dÉn. th× trong ph­¬ng ph¸p "thùc hµnh-thÝ nghiÖm" - th«ng b¸o t¸i hiÖn, lêi nãi cña gi¸o viªn lµ nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c cßn thÝ nghiÖm chØ lµ ®Ó minh ho¹, chøng minh, x¸c nhËn th«ng tin.

          - ViÖc lùa chän l«gÝc phèi hîp gi÷a lêi nãi cña gi¸o viªn vµ thùc hµnh - thÝ nghiÖm lµ tuú thuéc vµo møc ®é phøc t¹p cña néi dung nghiªn cøu, vµo n¨ng lùc t­ duy vµ tr×nh ®é cña mçi häc sinh .

          - §èi víi nh÷ng sù kiÖn, hiÖn t­îng hay c¬ chÕ ®¬n gi¶n cã thÓ rót ra kÕt luËn nhê sù quan s¸t trùc tiÕp kh«ng cÇn suy luËn b»ng c¸c thao t¸c l«gÝc phøc t¹p th× lêi nãi cña gi¸o viªn chØ cã tÝnh chÊt h­íng dÉn sù quan s¸t chø kh«ng ph¶i lµ nguån cung cÊp th«ng tin d¹y - häc.

          - Nh­ vËy, trong tr­êng hîp néi dung bµi ®¬n gi¶n  th× gi¸o viªn dïng lêi nãi giíi thiÖu tr­íc, sau ®ã biÓu diÔn thÝ nghiÖm minh ho¹ hoÆc cho häc sinh tù lµm  thÝ nghiÖm - quan s¸t ®Ó nhËn biÕt kiÕn thøc.

          Cßn ®èi víi nh÷ng  hiÖn t­îng phøc t¹p th×  nªn tæ chøc cho häc sinh quan s¸t  thùc hµnh-thÝ nghiÖm theo l«gÝc nghiªn cøu, nh­ vËy sÏ cã hiÖu qu¶ rÌn luyÖn trÝ th«ng minh, t­ duy s¸ng t¹o ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o do häc sinh ph¶i sö dông c¸c biÖn ph¸p trÝ tuÖ, häc sinh sÏ lÜnh héi tri thøc mét c¸ch chñ ®éng, s©u s¾c h¬n. §©y chÝnh lµ hiÖu qu¶ cña  thùc hµnh - thÝ nghiÖm trong d¹y tiÕt thùc hµnh sinh häc 9.

          Trong ph­¬ng ph¸p nµy lêi nãi cña gi¸o viªn cã 3 chøc n¨ng:

          + H­íng dÉn häc sinh quan s¸t ®Ó n¾m v÷ng nh÷ng giai ®o¹n chÝnh cña hiÖn t­îng.

          + H­íng dÉn häc sinh chñ ®éng kiÕn thøc lÝ thuyÕt ®· häc ®Ó gi¶i thÝch, kÕt luËn hiÖn t­îng quan s¸t ®­îc trong bµi thùc hµnh.

          + Trªn c¬ së thu ®­îc kÕt qu¶ quan s¸t thÝ nghiÖm, häc sinh tù rót ra kÕt luËn.

2.4. C¸c b­íc l« gÝc khi  thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

          - B­íc 1: §Æt vÊn ®Ò.

          Th«ng b¸o ®Ò tµi nghiªn cøu, nªu môc tiªu, yªu cÇu nghiªn cøu ®Ó kÝch thÝch sù tù gi¸c vµ høng thó ban ®Çu cña ng­êi häc.

          - B­íc 2: Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò.

          Nªu môc ®Ých cô thÓ h¬n, v¹ch râ nh÷ng thµnh phÇn cÊu thµnh chñ ®Ò nghiªn cøu ®Ó cã sù ®Þnh h­íng cô thÓ.

          - B­íc 3: §Ò xuÊt gi¶ thiÕt cña ®Ò tµi, dù ®o¸n c¸c ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt, v¹ch ra kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt.

          - B­íc 4: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt.

          - B­íc 5: §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch.

          NÕu kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch kh«ng phï hîp víi gi¶ thiÕt khoa häc ®· nªu ra th× quay l¹i b­íc 3, ®Ò xuÊt gi¶ thiÕt kh¸c.

          NÕu viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®­a ®Õn kÕt qu¶ chÝnh x¸c, x¸c nhËn gi¶ thiÕt ®óng th× chuyÓn sang b­íc 6.

         -B­íc 6: Ph¸t biÓu kÕt luËn.

2.5. Nh÷ng ®iÒu cÇn l­u ý khi thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

          - thÝ nghiÖm nghiªn cøu nhÊt thiÕt ph¶i cã phÇn ®èi chøng ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ thÝ nghiÖm, gióp häc sinh t×m ®­îc mèi quan hÖ nh©n qu¶ cña c¸c hiÖn t­îng x¶y ra trong thÝ nghiÖm. ViÖc x¸c ®Þnh yÕu tè thÝ nghiÖm vµ ®èi chøng ®­îc thùc hiÖn ë b­íc 4&5 víi c¸c thÝ nghiÖm minh ho¹ th× ®¬n gi¶n h¬n kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã ®èi chøng.

          - Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh s­ ph¹m, tÝnh khoa häc cña viÖc biÓu diÔn thÝ nghiÖm  nh­: N¬i bè trÝ thÝ nghiÖm  ph¶i ®ñ ¸nh s¸ng, c¶ líp ph¶i quan s¸t râ ®­îc, c¸c thao t¸c thÝ nghiÖm  ph¶i thµnh th¹o, b¶o ®¶m thÝ nghiÖm  thµnh c«ng, dù ®o¸n tr­íc nh÷ng th¾c m¾c cña häc sinh cã thÓ ®­a ra khi quan s¸t thÝ nghiÖm, l­êng tr­íc nh÷ng thÊt b¹i cã thÓ x¶y ra ®Ó gi¶i thÝch cho  häc sinh râ nguyªn nh©n, tr¸nh lµm mÊt lßng tin ®èi víi häc sinh .

          - Trong d¹y häc, sinh häc cã thÓ cã nh÷ng thÝ nghiÖm dµi ngµy  nªn cã thÓ bè trÝ ë v­ên tr­êng, gãc sinh giíi, trong chuång tr¹i, ruéng  thÝ nghiÖm (lo¹i  thÝ nghiÖm trong bµi 38 thùc hµnh “tËp d­ît thao t¸c giao phÊn” ). Cã lo¹i  thÝ nghiÖm chØ ®ßi hái thêi gian ng¾n (thÝ nghiÖm vÒ sinh lý - sinh ho¸) cã thÓ thùc hiÖn ngay t¹i líp.

          - §èi víi  thÝ nghiÖm diÔn t¶ cïng mét b¶n chÊt hay cïng mét quy luËt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, gi¸o viªn nªn biÓu diÔn song song ®Ó cho hiÖu qu¶ cao h¬n h×nh thøc biÓu diÔn lÇn l­ît tõng thÝ nghiÖm.

3. øng dông thùc tiÔn trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y.

          Trong thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i ®· vËn dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong d¹y häc sinh häc, ®Æc biÖt lµ bµi thùc hµnh. BiÕn häc sinh  thµnh chñ thÓ cña qu¸ tr×nh häc tËp, ®­a c¸c em vµo vÞ trÝ chñ ®éng, ®ßi hái c¸c em ph¶i tÝch cùc suy nghÜ, t­ duy b»ng nh÷ng c©u hái cã tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò, gîi më ®­îc lång trong nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®­îc ®­a ra.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Một số bài dạy cụ thể được áp dụng.

bµi 20 thùc hµnh : quan s¸t vµ l¾p m« h×nh adn

  - gv nªu môc tiªu cña bµi häc:

+  Nªu ®­îc cÊu tróc kh«ng gian cña adn

+ l¾p r¸p ®­îc m« h×nh adn    

+ rÌn kÜ n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch, l¾p r¸p m« h×nh adn 

 - gv h­íng dÉn: (gi¸o viªn chia líp thµnh 3 nhãm)

b­íc 1. gi¸o viªn t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò.

- adn n»m trong nh©n tÕ bµo, vËy theo c¸c em adn cã cÊu tróc kh«ng gian nh­ thÕ nµo ? tõ ®ã em h·y l¾p r¸p l¹i ph©n tö adn hoµn chØnh tõ nh÷ng m¶nh ghÐp trªn m« h×nh ?

b­íc 2. biÓu t­îng ban ®Çu

- yªu cÇu häc sinh quan s¸t m« h×nh adn ®· ®­îc l¾p r¸p hoµn chØnh

- yªu cÇu häc sinh vÏ l¹i m« h×nh adn trªn giÊy vµ ghi chó thÝch c¸c ®Æc ®iÓm quan s¸t ®­îc.

b­íc 3. gi¶ thuyÕt vµ ph­¬ng ¸n kiÓm chøng.

- yªu cÇu häc sinh so s¸nh h×nh ¶nh vÏ ®­îc víi biÓu t­îng ban ®Çu råi thèng nhÊt ý kiÕn ®Ò ra gi¶ thuyÕt.

- yªu cÇu häc sinh ®­a ra ph­¬ng ¸n kiÓm chøng gi¶ thuyÕt.

b­íc 4. thùc nghiÖm.

- yªu cÇu häc sinh quan s¸t m« h×nh adn, so s¸nh víi h×nh vÏ cña c¸c nhãm

=> c¸c nhãm sÏ thèng nhÊt ý kiÕn ®óng

b­íc 5. kÕt luËn.

-kÕt qu¶ m« h×nh ADN sau khi thùc hµnh :

bµi 26 thùc hµnh: nhËn biÕt mét vµi d¹ng ®ét biÕn

gi¸o viªn  nªu môc tiªu cña bµi häc:

- nhËn biÕt ®­îc 1 sè ®ét biÕn h×nh th¸i ë thùc vËt vµ ®éng vËt.

- rÌn kÜ n¨ng quan s¸t, nhËn biÕt

gi¸o viªn h­íng dÉn: (gi¸o viªn chia líp thµnh 3 nhãm).\

b­íc 1: gi¸o viªn t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò.

- gi¸o viªn ®­a ra 2 bøc tranh : +  1 bøc lµ c¬ thÓ b×nh th­êng.

                                                   + 1 bøc lµ c¬ thÓ bÞ ®ét biÕn.

- em h·y cho biÕt c¬ thÓ nµo lµ b×nh th­êng, c¬ thÓ nµo lµ ®ét biÕn? c¨n cø vµo ®©u mµ em biÕt?

b­íc 2: biÓu t­îng ban ®Çu:

 yªu cÇu häc sinh quan s¸t h×nh häc sinh ®· chuÈn bÞ trªn líp kÕt hîp víi h×nh cña gi¸o viªn, tõ ®ã häc sinh sÏ h×nh thµnh biÓu t­îng.

b­íc 3. gi¶ thuyÕt vµ ph­¬ng ¸n kiÓm chøng.

- gi¸o viªn yªu cÇu qua h×nh quan s¸t ®­îc häc sinh th¶o luËn nhãm ®Ò xuÊt gi¶ thuyÕt cña mçi nhãm vµ nªu ®­îc ph­¬ng ¸n kiÓm chøng gi¶ thuyÕt

b­íc 4. thùc nghiÖm

- dông cô: + kÝnh hiÓn vi

                 + tiªu b¶n bé nhiÔm nhiÔm s¾c thÓ b×nh th­êng vµ bé nhiÔm s¾c thÓ cã hiÖn t­îng mÊt ®o¹n ë hµnh t©y.

               + tiªu b¶n bé nhiÔm s¾c thÓ l­ìng béi, tam béi vµ tø béi .

               + tranh ¶nh vÒ ®ét biÕn h×nh th¸i .

- quan s¸t:  +  quan s¸t ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña d¹ng gèc vµ thÓ ®ét biÕn

                    +  quan s¸t bé nhiÔm s¾c thÓ b×nh th­êng vµ bé nhiÔm s¾c thÓ cã biÕn ®æi cÊu tróc, sè l­îng

- so s¸nh biÓu t­îng ban ®Çu : nªu nhËn xÐt vµ t×m ®­îc ®Æc ®iÓm kh¸c nhau.

b­íc 5. kÕt luËn

kÕt qu¶ sau khi thùc hµnh

 

             tr¨n ®ét biÕn                                                 tr¨n b×nh th­êng

®ét biÕn t¹o mµu s¾c kh¸c nhau ë vÑt.

sù thay ®æi mµu s¾c ë bä c¸nh cøng

bµi 45-46 thùc hµnh : t×m hiÓu m«i tr­êng vµ ¶nh h­ëng cña

mét sè nh©n tè sinh th¸i lªn ®êi sèng sinh vËt

gi¸o viªn  nªu môc tiªu cña bµi häc:

-ph©n tÝch ®­îc sù ¶nh h­ëng cña ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é vµ ®é Èm lªn ®êi sèng sinh vËt.

- nªu ®­îc m«i tr­êng sèng cña sinh vËt vµ ph©n tÝch ®­îc sù thÝch nghi cña sinh vËt víi m«i tr­êng ®ã.

- rÌn kÜ n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch.

- cã ý thøc b¶o vÖ thiªn nhiªn

gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh: (chia líp thµnh 3 nhãm th¶o luËn)

b­íc 1. t×nh huèng xuÊt ph¸t

- gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh quan s¸t c¸c mÉu vËt: c©y rong ®u«i chån, c©y lóa, c©y hoa sóng, c©y l¸ lèt...

- c¸c sinh vËt c¸c em quan s¸t sèng ë m«i tr­êng nµo?

- ®Ó sèng ®­îc ë m«i tr­êng nh­ vËy th× chóng cã ®Æc ®iÓm g× ®Ó thÝch nghi?

b­íc 2. biÓu t­îng ban ®Çu.

- yªu cÇu häc sinh quan s¸t mÉu vËt, liªn hÖ thùc tÕ (cã thÓ vÏ h×nh) t×m c¸c ®Æc ®iÓm thÝch nghi cña sinh vËt víi m«i tr­êng sèng.

- häc sinh th¶o luËn thèng nhÊt ý kiÕn trong nhãm.

b­íc 3. gi¶ thuyÕt vµ ph­¬ng ¸n kiÓm chøng.

- c¸c nhãm ®­a ra gi¶ thuyÕt riªng cña nhãm m×nh

- khi ®ã gi¶ thuyÕt c¸c nhãm ®­a ra sÏ cã sù m©u thuÉn, ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã gi¸o viªn yªu cÇu c¸c nhãm ®­a ra ph­¬ng ¸n kiÓm chøng gi¶ thuyÕt.

b­íc 4. thùc nghiÖm

- dông cô: c¸c mÉu vËt, h×nh ¶nh, video

- quan s¸t mÉu vËt, tranh, ¶nh..

- so s¸nh víi biÓu t­îng ban ®Çu, tõ ®ã häc sinh ®i ®Õn thèng nhÊt néi dung cÇn th¶o luËn.

b­íc 5. kÕt luËn

kÕt qu¶ sau khi thùc hµnh :

 

 

 

 

 

 

Stt	tªn c©y	n¬i sèng	®Æc ®iÓm cña phiÕn l¸	c¸c ®Æc ®iÓm nµy chøng tá l¸ c©y quan s¸t lµ
1	rong ®u«i chån	d­íi  n­íc	phiÕn l¸ dµi h×nh kim, nhá	l¸ c©y ch×m trong n­íc
2	l¸ lèt	mÆt ®Êt-kh«ng khÝ	phiÕn l¸ réng, máng, xanh thÉm.  trªn bÒ mÆt l¸ kh«ng cã cutin	l¸ c©y ­a bãng
3	c©y ®µo	mÆt ®Êt-kh«ng khÝ	phiÕn l¸ nhá, dµi, hÑp dµy, cã mµu xanh nh¹t.  trªn bÒ mÆt l¸ cã líp cutin	l¸ c©y ­a s¸ng
4	hoa sóng	d­íi n­íc	phiÕn l¸ réng, l¸ dµy, xanh nh¹t trªn bÒ mÆt l¸ cã l«ng bao phñ	l¸ c©y næi trªn mÆt n­íc

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                         c©y rong ®u«i chån

                                    quan s¸t ®Æc ®iÓm cña c©y l¸ lèt

                                 quan s¸t ®Æc ®iÓm cña c©y ®µo

                                                     hoa sóng

stt	tªn ®éng vËt	m«i tr­êng sèng	®Æc ®iÓm thÝch nghi víi m«i tr­êng sèng
1.	giun ®Êt	trong ®Êt	- c¬ thÓ dµi gåm nhiÒu ®èt, cã c¸c tÕ bµo tuyÕn tiÕt chÊt nhµy. -  h« hÊp trùc tiÕp qua bÒ mÆt c¬ thÓ
2.	c¸ r«	trong n­íc	- th©n h×nh thon dµi, ®Çu thu«n nhän. - v¶y c¸ cã da bao bäc, trong cã nhiÒu tuyÕn tiÕt chÊt nhµy. - v©y cã tia v©y khíp víi th©n.
3.	Õch, nh¸i	mÆt ®Êt - kh«ng khÝ (n¬i Èm ­ít)	- ®Çu dÑp, nhän khíp víi th©n. - m¾t, mòi ë vÞ trÝ phÝa cao trªn ®Çu - da trÇn phñ chÊt nhµy vµ Èm dÔ thÊm khÝ - chi 5 ngãn cã mµng b¬i c¨ng gi÷a c¸c ngãn
4.	chim sÎ	mÆt ®Êt - kh«ng khÝ	- th©n h×nh thon. - da kh« phñ l«ng vò. - má sõng hµm kh«ng cã r¨ng, cæ dµi ®Çu linh ho¹t.
5.	con gÊu	mÆt ®Êt - kh«ng khÝ (sèng ë b¾c cùc)	- kÝch th­íc c¬ thÓ lín. - cã l«ng mµu tr¾ng, dµy vµ dµi.
6	con gÊu	mÆt ®Êt - kh«ng khÝ (sèng ë vïng nhiÖt ®íi)	- kÝch th­íc c¬ thÓ  nhá. - cã l«ng mµu x¸m, ng¾n vµ máng.

 

 

                      giun ®Êt                                            quan s¸t c¸ r«

 

                     con chÉu                                       quan s¸t chim chµo mµo

       

                   gÊu b¾c cùc                                            gÊu vïng nhiÖt ®íi

4. Kết quả

- Trước khi thực hiện đề tài:

tæng sè häc sinh líp 9B ( 34 em)	tÝch cùc tham gia	tham gia nh­ng cßn nhót nh¸t	ch­a tÝch cùc tham gia
	8 ( 23,5%)	12 ( 35,3%)	14 (41,2%)

 

- Khi thực hiện đề tài:

tæng sè häc sinh líp 9B ( 34 em)	tÝch cùc tham gia	tham gia nh­ng cßn nhót nh¸t	ch­a tÝch cùc tham gia
	15 ( 44,1%)	10 ( 29,4%)	9 (26,5%)

 

-®èi víi gi¸o viªn:

+ kh«ng mÊt qu¸ nhiÒu thêi gian chuÈn bÞ, thêi gian cña tiÕt d¹y mµ gi¸o viªn vµ häc sinh vÉn ®¶m b¶o ®­îc néi dung kiÕn thøc bµi häc, «n tËp vµ cñng cè kiÕn thøc mét c¸ch hiÖu qu¶.

+ t¹o ®­îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò rÊt sinh ®éng vµ hÊp dÉn ®Ó gi¸o viªn kh¾c s©u kiÕn thøc, häc sinh tÝch cùc tham gia vµo häc tËp.Tõ ®ã lµm cho kh«ng khÝ häc tËp ®­îc tho¶i m¸i, kÝch thÝch ®­îc tinh thÇn häc tËp cña häc sinh, gióp häc sinh nhí l©u kiÕn thøc qua h×nh thøc häc tËp " häc mµ ch¬i, ch¬i mµ häc "

- ®èi víi häc sinh:

HÇu hÕt c¸c em ®­îc kÝch thÝch høng thó häc tËp, chñ ®éng tham gia thùc hµnh-thÝ nghiÖm vµ gi¶i thÝch th¶o luËn. kÕt qu¶ sè em viÕt hoµn thiÖn b¸o c¸o thu ho¹ch vµ gi¶i thÝch mét c¸ch t­¬ng ®èi s©u s¾c  c¸c vÊn ®Ò x¶y ra lµ trªn 85%. C¸c em ®Òu rÊt hå hëi khi cã giê thùc hµnh v× c¸c em ®­îc lµm chñ, ®­îc ®éc lËp nghiªn cøu, tranh luËn vµ b¶o vÖ vÊn ®Ò m×nh tranh luËn.

5. bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh.

5.1. ®èi víi gi¸o viªn.

®Ó d¹y tèt bµi thùc hµnh - thÝ nghiÖm gi¸o viªn cÇn:

- chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c ®å dïng, mÉu vËt, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm...cho c¸c nhãm (nÕu mÉu vËt dÔ kiÕm, dÔ t×m th× gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh chuÈn bÞ theo nhãm)

- c¸c bµi thùc hµnh khã th× gi¸o viªn cÇn tiÕn hµnh thÝ nghiÖm tr­íc ë nhµ, ®Ó ®¶m b¶o cho thÝ nghiÖm thµnh c«ng ë trªn líp, cã nh­ vËy míi cñng cè ®­îc niÒm tin khoa häc cña häc sinh vµo kiÕn thøc, mÆt kh¸c qua ®ã ®em l¹i sù tù tin cho gi¸o viªn khi h­íng dÉn cho häc sinh lµm bµi thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

- gi¸o viªn cÇn chia c¸c nhãm khi cho häc sinh thùc hµnh - thÝ nghiÖm, môc ®Ých lµ gióp c¸c nhãm tù häc tËp lÉn nhau qua ®ã h×nh thµnh ë c¸c em kü n¨ng lµm bµi thùc hµnh, h×nh thµnh ý thøc tù häc hái ë b¹n bÌ ë c¸c em.

- tr­íc khi d¹y bµi thùc hµnh - thÝ nghiÖm gi¸o viªn cÇn ®Æt t×nh huèng cã vÊn ®Ò qua ®ã sÏ kÝch thÝch kh¶ n¨ng t­ duy cña c¸c em, h×nh thµnh ë c¸c em lµ muèn kh¸m ph¸ kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mµ gi¸o viªn ®Æt ra.

- gi¸o viªn cÇn chia líp thµnh c¸c nhãm nhá, th­êng lµ 3 - 4 nhãm, vµ ph©n c«ng viÖc cô thÓ cho tõng thµnh viªn trong nhãm, qua ®ã th× tÊt c¶ c¸c em ®Òu cã ý thøc tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc tr­íc, trong vµ sau qu¸ tr×nh thùc hµnh.

- ®èi víi bµi thùc hµnh khã : gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh quan s¸t video, h­íng dÉn tæ chøc c¸c em mét c¸ch khoa häc vµ ph¶i ®¶m b¶o t­ duy logic.

- tæ chøc qu¸ tr×nh thùc hµnh - thÝ nghiÖm trong qu¸ tr×nh d¹y häc theo ph­¬ng ph¸p "bµn tay nÆn bét"

- ®èi víi bµi thùc hµnh mµ lµm nhiÒu thÝ nghiÖm th× gi¸o viªn cã thÓ ph©n chia nhiÖm vô cho c¸c nhãm thùc hiÖn thùc hiÖn c¸c thÝ nghiÖm kh¸c nhau, sau ®ã c¸c nhãm nhËn xÐt cho nhau, d­íi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn.

- viÕt b¸o c¸o thu ho¹ch sau khi lµm bµi thùc hµnh.

5.2. ®èi víi häc sinh.

- ®äc tr­íc tµi liÖu, tranh ¶nh... vµ xem video cã liªn quan ®Õn néi dung bµi thùc hµnh.

- lµm bµi thùc hµnh - thÝ nghiÖm víi th¸i ®é nghiªm tóc, cÈn thËn, biÕt quý träng thêi gian khi lµm thùc hµnh - thÝ nghiÖm.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PHẦN C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

1. Kết luận

       - Kết quả trên  đó là một niềm vui, niềm hạnh phúc lớn đối với tôi nói riêng và có lẽ với tất cả những người làm thầy nói chung khi thấy sự tâm huyết, cố gắng của mình đã đem lại kết quả như mong muốn. Đó cũng là một sự động viên, một nguồn khích lệ lớn trong công việc giảng dạy của tôi , khiến tôi thêm yêu nghề.

          - T«i nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy cã thÓ nãi ®©y chØ lµ mét s¸ng kiÕn, kinh nghiÖm nhá cña riªng t«i, nh­ng t«i rÊt mong muèn ®­îc b¹n  bÌ, ®ång nghiÖp tham kh¶o, ®ãng gãp, x©y dùng ®Ó cã mét ph­¬ng ph¸p d¹y häc tèt nhÊt, ®Æc biÖt ®èi víi m«n sinh häc vµ c¸c bµi thùc hµnh trong ch­¬ng tr×nh sinh häc.

          - §Ò tµi nµy cña t«i g¾n liÒn víi thùc tiÔn c«ng t¸c gi¶ng d¹y ë tr­êng trung häc c¬ së. Nã gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp mét tiÕt thùc hµnh ë bé m«n sinh häc.

          - VÒ mÆt lÝ luËn, ®Ò tµi nµy vÉn héi tô ®Çy ®ñ néi dung, tÝnh chÊt ®Æc thï cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc, sinh häc ë tr­êng trung häc c¬ së.  Bªn c¹nh ®ã cßn hµm chøa tÊt c¶ c¸c yªu cÇu vµ néi dung tÊt yÕu cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong ®ã cã ph­¬ng ph¸p ®Æc thï bé m«n sinh häc lµ: Thùc hµnh - thÝ nghiÖm, trùc quan vµ dïng lêi

          Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÒu t«i thu ®­îc  qua thùc nghiÖm nghiªn cøu vµ thùc tÕ gi¶ng d¹y. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh tr×nh bµy ch¾c kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, kÝnh mong ®­îc sù gãp ý cña ban gi¸m hiÖu, tæ chuyªn m«n vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp

2. Khuyến nghị

  2.1. Về phía cha mẹ  học sinh:

  - Kiểm tra đôn đốc việc chuẩn bị bài, học bài của học sinh ở nhà.

  - Tạo điều kiện và khuyến khích học sinh tích cực trong việc học bài thực hành.

  2.2. Về phía Ban Giám Hiệu nhà trường:

   -  Hỗ trợ tích cực cho giáo viên trong việc áp dụng phương pháp dạy bài thực hành, quan tâm xây dựng vườn trường.

   - Khuyến khích, động viên  các giáo viên sử dụng công nghệ thông tin kết hợp phương pháp dạy học mới.

   2.3. Về phía Phòng giáo dục và đào tạo:

     -  Hỗ trợ thêm về phương diện thiết bị nhằm phục vụ tốt hơn cho công tác dạy học của giáo viên. 

- Thường xuyên tổ chức cho các giáo viên đi học chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học.

- Đầu tư cơ sở vật chất để học bài thực hành - thí nghiệm đạt kết quả cao.

 

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

phÇn D. Tµi liÖu tham kh¶o

1. lÝ luËn d¹y häc ë tr­êng trung häc c¬ së - T¸c gi¶: nguyÔn ngäc b¶o

                nhµ xuÊt b¶n : ®hsp                                 n¨m xuÊt b¶n 2008

 2. nh÷ng vÊn ®Ò chung cña gi¸o dôc häc - t¸c gi¶ : th¸i duy tuyªn

              nhµ xuÊt b¶n : ®hsp                                   n¨m xuÊt b¶n 2012

 3. rÌn luyÖn nghiÖp vô s­ ph¹m - t¸c gi¶: ph¹m trung thµnh

           nhµ xuÊt b¶n: ®hsp

 4. Gi¸o dôc häc ®¹i c­¬ng - t¸c gi¶: nguyÔn kim dung

          nhµ xuÊt b¶n: ®hsp

 5. T©m lÝ häc ®¹i c­¬ng - t¸c gi¶: th¸i thÞ hµ

 6. T©m lÝ häc d¹y häc vµ t©m lÝ häc s­ ph¹m - t¸c gi¶: nguyÔn kim liªn

 7.Ph­¬ng ph¸p d¹y – häc m«n sinh häc THCS.

 8. Ho¹t ®éng d¹y – häc ë tr­êng THCS.

 10. Mét sè chuyªn ®Ò – SKKN cña b¶n th©n vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp.

 11. SGK – SGV sinh häc 9 vµ mét sè tµi liÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn   cøu.

 12 Trang wesb: google.com.vn